met blindheid geslaan is. Die kampligte skyn net so helder soos ander aande.”4 Dit was net ’n kwessie van tyd voordat die wagte sou agterkom wat besig was om te gebeur.
Uiteindelik is 28 krygsgevangenes deur die omheiningsdrade voordat die wagte onraad merk. Sommige bronne meld 30 krygsgevangenes het die buitekant bereik.5 Dit was ene Van Bart se ongeluk om deur die wagte raakgesien te word. Die wagte het hom bestorm en dadelik vasgetrek voordat hy deur die laaste gat kon kruip. Daar is onmiddellik alarm gemaak en die soldate, hoofsaaklik van die Warwick-regiment, het die ontsnaptes agterna gesit terwyl versterkings ontbied is. Gert Jooste vertel:
Toe die alarmsein opklink, het jy in ’n oomblik honderde bajonette aan geweertrompe sien glinster, en was dit ene hekseketel en pandemonium. Noodsinjale het na die skepe en elders heen geflits; ’n skerp soeklig wat ons nooit vantevore gesien het nie, het op die kamp geskyn, en nog een, en toe van al die oorlogskepe in die baai en van plekke langs die kus en van die koppie af. Die kamp en omgewing was so helder soos die dag verlig, en die soekligte was verblindend.6
Dit het intussen saggies begin reën en mistig geword, wat die ontsnaptes in ’n mate gehelp het. Die ontsnaptes was minstens vir die oomblik op vrye voet. Die krygsgevangenes wat in die kamp agtergebly het, kon egter geweerskote hoor klap.
Aan die buitekant van die kamp was dit elkeen vir homself en die burgers het in alle windrigtings gevlug. Van den Berg vertel van die chaos wat geheers het waartydens verskeie onskuldige burgerlikes selfs gearresteer is. Hulle is eers vrygelaat nadat hul identiteit bevestig is:
Ons het in verskillende rigtings gehardloop met die soldate kort op ons hakke. Sommige het die berg gekies, ander die dorp, en die ander het in die bossies in die nabyheid van die kamp weggekruip. Drie van ons was in dieselfde bos. Kort daarop het soldate opgedaag, en ons hoor toe ’n offisier aan sy manne vra:
‘Is julle seker dat hulle in hierdie bossies is?’
‘Ja, ons het hulle gesien,’ kom die antwoord. Hulle was toe ongeveer vyf tree van ons af.
‘Soek die bosse noukeurig deur, vang hulle, of skiet dood,’ kom die bevel van die offisier.
Daarop begin hulle links en regs met hul bajonette in die bos te steek. Plotseling hoor ons naby ons drie geweerskote, en uitroepe van die soldate: ‘Hy is dood!’ Ons was nou in die grootste nood; maar ons het doodstil bly lê. Ons hoor voetstappe en toe steek drie bajonette in ons bossie; maar gelukkig sonder om één van ons te raak. Een soldaat struikel oor een van ons se bene; maar hy het seker gedink dat dit ’n boomstam was, en het aangestryk na ’n volgende bos.
Toe hulle ’n ruk weg was, het ek stadig uit die bos gekruip om te sien hoe dit buite lyk: Oral het daar wagte gestaan! Daar kon ons nie bly nie en moes ’n plan maak om weg te kom. Stadig het ons, die een agter die ander voortgekruip. Toe ons omtrent sestig tree weg was, kom ons reg op ’n wag af; ons het doodstil gelê totdat hy ná ’n rukkie wegstap, en toe maar weer aan die kruip gegaan. Ons was net by hom verby toe hy gaan stilstaan, en weer moes ons stillê totdat hy besluit om verder te gaan. So moes ons oor ’n afstand van ongeveer seshonderd tree al kruipende deur verskillende wagte heen gaan, en al die tyd het die soekligte oor ons gespeel. Dit het dit vir ons moontlik gemaak om te sien waar die wagte staan.
Eindelik was ons by die wagte verby, en begin ons die berg te klim. Binne ’n paar uur was ons bo-op die berg en het ons so vinnig moontlik voortgestap. Ons het die hele nag geloop sonder om ooit te rus. Toe die dag begin breek, het ons na ’n geskikte plek gesoek, maar kom plotseling op ’n dertigtal soldate af, wat in die gras weggekoes het. Hulle het sonder waarskuwing op ons gevuur, maar gelukkig niemand geraak nie. Hulle het ons hardhandig gearresteer en voortgedryf na Simonstad waar ons opgesluit is.7
Terwyl die Britse offisiere besig was met aandete in die British Hotel waar hulle tuisgegaan het, word hul geselligheid onderbreek deur die nuus van die ontsnapping. Lady Briggs, wat ook in die eetsaal teenwoordig was, beskryf die reaksie van die offisiere:
At about half-past seven in the evening the officers of the army and navy, the doctors and nurses, who make the British Hotel their headquarters, were surprised in the middle of dinner to see the military officers suddenly leave their places and the hotel. Everybody made for the balcony to seek for the explanation.
Mr Hilhouse, a naval officer of his Majesty’s ship Doris, read the signal from the flashlight of his ship, ‘Desperate efforts to escape from Camp No 1’, and with Dr. Houseman went off at once. They were rewarded for their trouble by seeing the prisoners making for the mountains followed by the guard, who were to fire at or bayonet them if they refused to return. Soon afterwards we saw some brought back between sentries.
One poor Kaffir boy was killed because, when challenged, he did not reply, for the simple reason that he did not understand and could not speak English. Some of the prisoners were bayoneted in their recapture, and were taken in a critical condition to the new Palace Hotel.8
In ’n ander weergawe word genoem dat ’n onskuldige bruin man deur die soldate doodgeskiet en nog een gewond is. Al twee was werkers in diens van Simonstad se munisipaliteit.9 Een van die ontsnapte krygsgevangenes, ene Petersen, is ernstig gewond toe hy met ’n bajonet in die boud gesteek is en moes daarna na die hospitaal geneem word. Die krygsgevangenes wat in die kamp agtergebly het, kon sien die twee wagte onder wie se oë die ontsnapping plaasgevind het, word in hegtenis geneem.
Die ontsnaptes wat weer gevang is, is almal na die Simonstadse tronk geneem. Daar is hulle ’n tyd lank sonder kos en komberse aangehou. Vier dae later is almal met die trein na Groenpunt gestuur en van daar as bannelinge per skip na St. Helena.
Die ontsnaptes moes ongetwyfeld hulp van buite ontvang het.10 Die Britse amptelike verslae toon hulle het ’n uitgebreide netwerk van informante en agente gehad wat met die soektog na ontsnaptes meegewerk het.11 Op 8 April 1900 berig The Cape Times dat 13 krygsgevangenes nog op vrye voet is: “The chances of recapture of the prisoners now at large are very remote owing to the many Dutch sympathisers in the district.”
Dit was allesbehalwe maklik vir die ontsnaptes om weer in die Boererepublieke en by die kommando’s uit te kom. Daar was in werklikheid net twee haalbare opsies: deur die afgeleë Karoo of om per skip na Delagoabaai in Mosambiek te reis en van daar na Transvaal. In die Karoo het honderde kilometers van dorre landskap gelê en ’n reis per skip sou beteken dat hulle verby die waaksame Britse wagte in die hawens moes kom.
Luidens verskeie persberigte het van die burgers per skip weggekom en is hulle waarskynlik in Delagoabaai by Lourenço Marques afgelaai. Van daar het hulle hul weg na Transvaal gevind en weer by die Boeremagte aangesluit. The New York Times het dié berig van sy korrespondent in Lourenço Marques ontvang, wat praat van 12 ontsnaptes: “The French steamer Coratellas picked up at sea, off Table Bay, twelve Boer prisoners, escaped from Simonstown. They were in an open boat with but few provisions. The Coratellas landed them here, and they have gone on to Pretoria.”12
Daar is nie duidelikheid oor presies hoeveel uiteindelik suksesvol weggekom het nie. Volgens Willie van den Berg (wat weer gevang is) het 12 burgers uiteindelik in Transvaal aangekom en weer by die kommando’s aangesluit.13 Uit Britse amptelike lyste van die name van die ontsnaptes wat onder die opskrifte “Prisoners who escaped” en “Prisoners still at large” opgestel is, kom dit ook voor dat minstens 12 krygsgevangenes ná ’n week steeds op vrye voet was.14
Elkeen van die krygsgevangenes wat weggekom en daarin geslaag het om weer by die Boerekommando’s uit te kom, het ’n merkwaardige verhaal. Die volgende besonderhede kon oor hulle opgespoor word vir die tydperk direk ná hul ontsnapping:
•Kepler de Meillon het sy weg deur die Kaapkolonie na Oos-Transvaal gevind waar hy weer by ’n Boerekommando aangesluit en tot aan die einde van die
