узганы.– Әйдәле, улым, кушыл.
Олы юлдан атлар чаба…
Мусаның калын, күкрәк тавышына оныгының нечкә, чиста тавышы кушылгач, Сөнгатулланың күңеле тулды. Алар янына барып утырасы, җырга кушыласы килде – кыймады. Хәер, ихтимал, кушылмас иде, чөнки кызыксыну басты. Мусаның үз улына җыр өйрәтүен бүлдерү ярыймы соң! Качып тыңлау да әллә ничек әле. Ләкин махсус төстә тыңлап тормый ич, ирексездән тап булды.
Тукай атасын:
– Әти, әти, олы юл нәрсә ул? – дип бүлдерә.
– Олы юл… әнә аръяктагы асфальт юл шикелле зур юл инде. Еракка алып китә торган юл… Әйдә, яңадан…
– Әти, әти, асфальт юлдан машиналар гына җилдерә ич, атлар юлы бүтән.
– Бик борынгы җыр бу. Аны чыгарганда, асфальт юл да, машиналар да булмаган әле.
– Ә ни булган?
– Атлар булган… сугышлар булган… Дошман авылларны яндырган, шәһәрләрне җимергән… Әйдә, җырлыйбыз.
Олы юлдан атлар чаба,
Безгә кала тузаны.
Җыр бер мизгелгә текә ярлардан кире кайтарылган кайтаваз гына булып кала: Муса көйне югары күтәреп сузганнан соң тын алганда, Тукай, тагын түзмичә:
– Әти, әти, безгә ник тузаны гына кала? – дип сорый.
– Безгә түгел, улым. Тузан безнең бабайларга, бабайларның бабаларына калган… Ә бәхет, атлар шикелле, алар яныннан җилдереп кенә узып киткән. Бу җыр менә нәрсә турында. Бәхетне аны тотып алырга кирәк. Бөтен көчкә чабып барган атның ялыннан эләктереп алган шикелле. Белдеңме?
– Белдем. Ә бәхет нәрсә соң ул, әти?
– Бәхет? – дип кайтарып сорый Муса. Ничек җавап бирергә кирәклеген уйлаптыр инде. Кайтарып сораганда шулай итеп үз-үзеңнән дә сорыйсың. Ә үз-үзеңә җавапны кешеләргә бирәсенә караганда да төптәнрәк эзлисең. – Бәхет ул, Тукай, синең шикелле балалар авырмау… атаң-анаң булу… авыл булу… зират булу…
– Зират булу?
– Әйе, зират булу да бәхет. Зират юк икән, хәтер юк. Анда кемнәр күмелгәнен онытсаң, үзеңнең кем икәнеңне дә белмисең инде. Ә хәтер булмагач, үлгәннәр генә үле түгел, тереләр, исәннәр дә үле… Шуннан тагын… елга булу, юл булу… ашарга булу… Эшкә кемдер сине коллар шикелле куалап түгел, ә үз иркең белән бару, эшләгәнеңнең үзеңә дә икәнен белү. Бәхетнең очы-кырые юк инде аның, улым. Ә иң зур бәхет – үзеңнең бәхетле кеше икәнеңне белү. Ә моннан да зурысы, Тукай, бөтен кешеләрнең бәхетле икәнен күрү.
– Әти!
– Әү?
– Тагын бер бәхетне оныттың әле син.
– Кит әле! Йә?
– Бабайны. Әбине. Бабаң белән әбиең булу да бик яхшы. Бигрәк тә минекеләр шикелле булса.
Муса эндәшмәде. Ихтимал, кан тамырлары бүртеп торган көчле кулын малаеның иңенә куйгандыр. Сөнгатулла үзе дә шулай итәр иде. Ул йомшак җилгә каршы яр сукмагыннан түбән төшеп китте, артта Мусаның:
– Әйдә, кушыл, улым, – дигәнен һәм аның калын күкрәк тавышына оныгының
