ята иде. Гәүдәгә кагылучы булмаган, якын-тирәдә эзләр тапмадылар. Тик икенче көнне генә Рәхим байга җиткерделәр: имеш, шул көнне таң беленер-беленмәс мылтык тотып, кичүдән чыгып килүче Әюпне күргәннәр. Бу сүзне ишеткәч, Рәхим бай Гайзулла киявенә: «Бер дә бүтән түгел, шул Әюп кенә малайның башына җитүче», – диде.
Ләкин ни галәмәттер, Рәхим бай үч алырга ашыкмады. Ул нидер көтә кебек иде. Гайзуллага да эч серен сөйләмәде, чишелеп китмәде. Киявенә ышанып җитмәве идеме, әллә башка берәр сәбәп бар идеме? Шул хәлне сизүгә, Гайзулла да йомыла төште. Аның күңеленә шом иңә башлады: иске тәртипләр кайтып, Рәхим бай аны куып чыгарса?
Шулай ни кылырга, нидән башларга аптырап йөргәндә, көннәрдән бер көнне авылга аклар отряды килеп керде.
Сентябрь ае булса да, көннәр җылы, бакчаларда пәрәвез оча, язгы көннәрне хәтерләтеп, үләннәр яшәреп үсеп утыра иде.
Аклар килүен ишетү белән, Рәхим бай капканы ачарга әмер бирде, үзе, атлас чапанын киеп, аларны каршы алырга чыкты, гәүдәсен икегә сындырып, казаклар белән исәнләште, ипи-тоз чыгарттырды, күз алдында, яткыртып, ике сарык суйдыртты, ишегалдына казан астырды.
– Рәхим итегез, әфәнделәр, ирек алып килүчеләргә мал да, бал да, җан да жәл түгел…
Мул итеп табын әзерләнде, әрҗә-әрҗә Мәкәрҗә аракысы чыгарылды. Алгы өйгә казаклар тулды, идән-сәкегә тезелеп, стаканлап аракы эчәргә, түтәрәме белән тотып ит ашарга керештеләр.
Ак өйдә Рәхим бай белән офицер гәп тотып утырды.
– Беләсезме, Рәхим князь, ни өчен килдек без сезгә? – диде офицер, бераз кызып, кәефләнеп алгач, сүзне озынга сузарга теләмичә.
Офицер шулай диюгә, Рәхим бай сагая калды, итәк-чабуларын җыебрак утырды. Янәсе, баш өсте, ваше благородие, мин сезне тыңлыйм.
– Безгә җиткерделәр, князь, сезнең улыгыз подпоручик Бикмуллин биредә һәлак булган дип. Беләсезме, князь, ул бит дәүләтнең бер пот алтынын алып киткән иде. Ул алтын, хөрмәтлебез Рәхим князь, дәүләт кулына кайтарылырга тиеш. Менә бу – дәүләт даирәләре тарафыннан бирелгән әмер. Мин ул алтынны алырга килдем, князь, – дип, офицер Рәхим байга кәгазь күрсәтте.
Рәхим бай яшел-сары кәгазьгә машинка белән төшерелгән юлларны, кәгазьгә сугылган ике башлы сәмруг кош сурәтендәге мөһерне, бит тутырып куйган имзаларны күрде дә коелды да төште: йөзе киндер төсле агарып китте, чалара башлаган сакалы селкенеп-калтырап куйды. Ләкин шунда ук исенә килде. Карале, ул бит боларны кызылларны куарга килгәннәр дип уйлаган иде, Советларны куып, иске тәртипләрне урнаштырып йөрүчеләр дип өметләнгән иде. Ә аларга алтын кирәк. Шулай ук ялгышты микәнни? Болай булгач, юк инде, энем, Рәхим байны җиңел генә төп башына утырта алмассың. Ул алтын өчен минем улым җанын бирде, җанын!
– Булмас, ваше благородие, юк сүздер ул. Минем улым бернинди дә алтын алып кайтмады. Аннары аңарда хәзер алтын кайгысы калмады инде, гүр иясе булды малаем. Советлар атты.
Рәхим бай күзен читкә
