katorqada geydiyin dama-dama şalvar yadındadırmı?
Breve təəccübdən diksindi. Qorxu içində onu süzdü. Madlen sözünə davam etdi:
– Koşpay, sənin sol qolunda yazı var. «1815» yazılıb. Qolunu çırmala!
Koşpay qolunu çırmaladı. Jandarm lampanı yaxına tutdu, tarix seçilirdi.
– İndi gördünüzmü, Jan Valjan mənəm?
Cənab mer salondakıları bir daha süzüb əlavə etdi:
– Mən daha məhkəmə iclasının gedişinə mane olmaq istəmirəm. Cənab prokuror müavini mənim kim olduğumu, haraya getdiyimi bilir, arzu edərsə, məni tutdura bilər.
O, qapıya doğru yeridi. Kimsədən səs çıxmadı. Camaat kənara çəkilib ona yol verdi. Qapı arxasınca bağlandı.
Şanmatyeyə bəraət hökmü çıxardılar. O isə bunlardan bir şey anlamadı. Hamını dəli zənn edirdi.
ƏKS-ZƏRBƏ
Hava işıqlanırdı. Fantina bu gecəni narahat keçirmişdi. Şəfqət bacısı bütün gecəni xəstənin yanından ayrılmamışdı. Birdən o, başını qaldırıb meri gördü.
– Cənab mer, sizsiniz? Aman, yarəbbi! Sizə nə olmuşdur? Saçlarınız tamam ağarıb.
– Zavallı qadının halı necədir?
– İndi pis deyil, lakin dünən bizi çox qorxutdu.
Birdən Fantina gözlərini açdı. Madleni görüb dedi:
– Mən yuxuda sizi görürdüm. Sizi bir şəfəq bürümüşdü, ətrafınızda mələklər uçuşurdu. Deyin görüm, Kozetta haradadır? Axı siz söz vermişdiniz…
Birdən Fantinanın üzü meyit rəngi aldı. Nəzərləri otağın küncünə dikilmişdi. Cənab Madlen dönüb baxarkən qapıda Javeri gördü.
Arrasdan prokuror müavini Madleni tutmaq üçün Javerə əmr məktubu yazmışdı. Javer yenicə yuxudan qalxmışdı ki, polis agenti əmri gətirmişdi. İndii o, sakit və ciddi görünsə də, əslində, göyün yeddinci qatında idi. Özü ilə beş əsgər və kapral götürmüşdü.
Fantina elə bilirdi ki, Javer onun dalınca gəlib. O, əlləri ilə üzünü örtüb çığırdı:
– Cənab mer, məni qurtarın!
Jan Valjan (artıq onu öz adı ilə çağıraq) sakit və mülayim səslə dedi:
– Qorxma, o sənin dalınca gəlməyib.
Sonra Javerə tərəf dönərək:
– Sizin nə üçün gəldiyinizi bilirəm.
Javer cavab verdi:
– Tez ol! Gedək!
Bu üç qısa sözün ahəngində bir yırtıcılıq duyulurdu. Fantina əllərini üzündən götürdükdə Javerin Jan Valjanın yaxasından tutduğunu gördü. Yazıq qadın:
– Cənab mer! – deyə çığırdı.
Javer bütün dişlərini ağardaraq qorxunc bir qəhqəhə ilə güldü:
– Burada daha cənab mer-filan yoxdur!
Jan Valjan ona tabe olaraq dedi:
– Javer, mənim sizdən bir xahişim var. Üç gün möhlət verin. Yalnız üç gün! Gedib bu zavallı qadının uşağını gətirim! Nə qədər pul lazım olsa, verirəm! İstəsəniz, mənimlə bərabər gedərsiniz.
– Siz mənimlə zarafat edirsiniz?
– Ah, mənim Kozettam! – Fantina inildədi.
Javer hiddətlə ayağını yerə vurdu:
– Bu da bir yandan başladı! Səsini kəssənə!
Fantina birdən yerindən dikələrək zəif qollarına söykəndi. Jan Valjana, Javerə, şəfqət bacısına nəsə demək istədi. Sinəsindən boğuq bir səs çıxdı. Taqətsiz halda yastığına yıxıldı. Başı sinəsinə əyildi. Fantina öldü.
Jan Valjan əlini uzadıb onun gözlərini sığadı. Javerə tərəf dönərək:
– Siz bu qadını öldürdünüz! – dedi.
Javer hiddətlə:
– Bəsdir! – dedi. – Keşikçilər aşağıda gözləyirlər. Dalımca gəl, yoxsa əmr edərəm səni buxovlasınlar!
Jan Valjan çarpayının qarşısında diz çökərək soyuq və qorxunc səslə dedi:
– Mənə bu dəqiqə mane olmağı məsləhət görmürəm.
O, Fantinanın üzərinə əyildi. Onun qulağına nəsə pıçıldamağa başladı. Bu an Fantinanın üzü qəribə bir nur saçırdı. Nəhayət, Jan Valjan ayağa durdu. Javerə tərəf dönərək:
– İndi sizin ixtiyarınızdayam! – dedi.
Javer Jan Valjanı şəhər həbsxanasına apardı.
HƏBSXANADAN QAÇIŞ
Merin həbsi şəhərdə böyük əks-səda doğurdu: “Bu adam keçmiş katorqalı imiş…”. Tez bir zamanda onun etdiyi bütün yaxşılıqlar yaddan çıxdı. Madlenin evində xidmət edən Simplisiya adlı şəfqət bacısı isə həmin yaxşılıqları unutmamışdı.
Axşam Simplisiya xəstəxana otağında Fantinanın cənazəsi önündə dua edirdi. Bu an pəncərə açıldı. Ağ saçlı bir kişi yaşına yaraşmayan cəldliklə pəncərədən otağa daxil oldu. Özünə gələn şəfqət bacısı astadan:
– Aman Allah! – dedi. – Cənab mer, sizsiniz? Mən isə elə bilirdim ki, siz…
Jan Valjan onun cümləsini tamamladı:
– Bəli, mən həbsxanada idim. Pəncərənin dəmir şəbəkəsini qırdım, damdan enərək qaçdım. İndi mən öz otağıma gedirəm. Ardımca gəlin.
Jan Valjan darvazanı açmadan həyətə girmişdi. O, otağına girib kağız və qələm götürdü. Nə isə yazıb kağızı şəfqət bacısına verdi: “Bacı, bunu keşişə verərsiniz”. Kağız açıq idi. Qadın ona nəzər saldı. Jan Valjan:
– Oxuya bilərsiniz! – dedi.
Qadın oxudu: “Cənab keşiş, rica edirəm ki, burada qoyduğum şeyləri sərəncamınıza götürəsiniz. Xahiş edirəm, bu gün vəfat edən qadını
