– bu onların əqidəsidir”.
Burada həlak etmə arzusu və səmərəli-öyüd-nəsihət izahatı arasındakı əlaqə dəhşətli formalar alır. Dindirilən öz münasibətinin irrasionallığını vurğulasa da, onun fikrinə görə, bu ona yəhudilərin anadangəlmə qüsurluluğunu səmərələliləşdirməyə mane olmur. Onun yəhudilərlə ünsiyyətində mənfi təcrübəsinin olmamasını boynuna alması, bu antisemitin gözündə və elan edilən hökmlə müşahidə olunsa belə, antisemit ekstremizminin vacib aspektini – yəhudilərin “günahı” arasında fantastik nisbətsizliyi üzə çıxarır. Biz artıq qərəzli fərdlərin intiqam hissinin hansı rolu oynamasını qeyd etdik. İnsanlar tez-tez şikayət edirlər ki, heç vaxt layiq olduqlarını almırlar, hər kəs onları istismar edir. Aldanma hissi güclü olmaq və mənimsəmək kimi şiddətli arzuları ilə birləşir. Buna görə, nə vaxt ki, dindirilənlər yəhudilərlə bağlı “ədalət” haqqında fikir söyləyir, həqiqətdə onlar ekvivalentlərin mübadiləsinin gözlənilməz və irrasional güc əlaqələrinin əsasında bölgü ilə əvəz olunduğu həmin haqsızlıq barədə öz arzularını ifadə edirlər. Neqativ mənada bu, yəhudilərə qarşı çıxmaqdır: onların “layiq olduqlarından” daha sərt cəza almaları yaxşı olardı. Adətən hətta çox təcavüzkar fikirli insanın ağlına kiminsə pis davranışına görə və ya hətta yalana görə ölümə məhkum etmək gəlməz. Ancaq, görünür, əgər söhbət yəhudilərdən gedirsə, onda təkcə əsassız deyil, həm də sübuta malik olmayan əhəmiyyətsiz ittihamlardan ciddi cəzaya keçid əngəlsiz baş verir. Burada potensial faşist xarakterinin qorxunc xüsusiyyətlərindən biri görünür.
Stereotipin məntiqi xüsusiyyəti – tərəfindən hər şeyin yekunlaşdırıldığı və heç bir kənara çıxma qəbul etməyən şəraitdir, o, təkcə qərəzli fikirləri olan şəxslər üçün müəyyən tələblərə şərait yaratmır, həmçinin psixi meylin bilavasitə ifadəsidir. Bütövlükdə, bunu, çox güman ki, daim bütün informasiyanı canına çəkmə və subyektin formulu altında gizlənməyən hər şeyə qarşı səbirli olmama kimi özünəməxsus tendensiyaya malik paranoyyanın və paranoik “sistemin” nəzəriyyəsi ilə əlaqədar anlamaq olar.
Qərəzli fikirlərin hədsiz tendensiyalarına malik fərd can atdığı özünəməxsus mikroskopik formada totalitar dövlət olan “psixi totalitarlığa” meyllidir. Heç nə hərəkətsiz qala bilməz, hər şey öz donmuş və sabit qrupunda ideal-eqoya tabe edilmiş olmalıdır. Yadlar qrupu, yəni seçilmiş düşmən, əbədi çağırış təşkil edir. Nə qədər ki, nə isə qaydasında deyil, faşist xarakteri digərinin gücündən asılı olmayaraq, təhlükə hiss edir. Deyəsən, antisemit ideyaları ilə o qazanacağı paranoik sistemin parametrlərinə bütün dünyanı transformasiya etmədən rahat yata bilmir. Milli sosialistlər öz antisemit proqramının çərçivələrindən çox kənara çıxıblar. Bu “günahın” və “cəzanın” arasında tam uyğunsuzluğun mexanizmidir: ekstremist antisemit sadəcə dayana bilmir. Ona məxsus arxaik məntiqə arxalanaraq, o diskursiv nəticələrdən çox assosiativ keçidlərə meylli olur. Sonda o, sözün əsl mənasında “dözə bilmədiyi” insanları ölüm hökmünün bəyannaməsinə daxil edərək, nisbətən ehtiyatlı ittihamlardan ən vəhşi nəticələrə qədər çatır. Bu mexanizmə başqa tədqiqatlardakı müsahibənin materiallarında rast gəlinir, burada dindirilənlər tez-tez antisemitizm haqqında “danışığa daxil olurdular”. Müsahibəmizin sxemi bu fenomeni anlamaq üçün çox standart idi. Ancaq bəzi hallarda biz günahın və cəzanın arasında ekstremal uyğunsuzluğun müsbət sübutunu aldıq. Burada eqonun “özgələşməsi” cəzanı tələb edən antisemit nəsihətamizinin köməyi ilə bütünlüklə açılır. O psixi totalitarlığa gedən yolda olan son maneəni kənara atır. Dağıdıcı ideyaların assosiativ zirvəsini heç nə saxlamır. Nifrət demək olar ki, tamamilə yad eqo və empirik22 obyektə aid olmadan avtomatik və zorakı üsulla doğulur və güclənir. O, intizamdan və formalizm kəskinləşdirilmələri haqqında danışsa da, sosioloji nöqteyi-nəzərdən günahın və cəzanın arasında uyğunsuzluq göstərir ki, ekstremist antisemitizm üçün rasional qanunun ideyası qənaətbəxş deyil. O özünə yaxşı hissəni kəsmək imkanına nail olub, bərabər hüquqlar ideologiyasını qurban etməyə hazırdır. Psixoloji nöqteyi-nəzərdən yəhudilərin qədim günahı haqqında təsəvvürü antisemitin sıxışdırılmış şəxsi günah kompleksinin proyeksiyası kimi anlamaq olar. İdeoloji nöqteyi-nəzərdən, sözün ciddi mənasında o, bərabər gedən, təkmilləşdirmə, hadisə sidir. Ekstremal hadisədə nifrətin obyektini aradan qaldırmaq arzusu əsas məsələdir. Yalnız bundan sonra antisemit yəhudilər məhv edilməsi üçün səbəblər axtarır. Bu səbəblər onların məhvetməsinə yönəldilmiş fantaziyalara tam ölçüdə bəraət qazandırmaq üçün heç vaxt qənaətbəxş olmur. Ancaq bu da antisemiti vicdanının özgəninkiləşdirilməsinə bir dəfə nail olduqdan sonra “sağalmasına” aparmır. Günah və cəza arasındakı uyğunsuzluq onun haqlı olmalı olduğunu özünə və başqalara sübut etmək üçün öz nifrətinə tabe olmağa məcbur edir. Bu “yəhudilər özünə buna səbəb olurlar” və ya ümumiləşdirilmiş “bunda nə isə var” düsturunda xülasə edilmiş kimi təsəvvürlərin son funksiyasıdır. Ekstremist antisemit öz mövqeyinin ekstremallığı hesabına vicdanın səsinin qalıqlarını susmağa məcbur edir. Görünür, başqalarını qorxudaraq, özünü də qorxutmalıdır. Yəhudilər barəsində qərəzli baxışlı fərd tərəfindən həyata keçirilən bu təkmilləşdirmə üzrə olan saxta məhkəmə prosesi bəzən onların xüsusi müdafiəsinə gətirib çıxarır. Ancaq o, daha çox nasional-sosializmin gəmilərinin təcrübəsini xatırladır: o yalnız vicdanın yad boş qabığının, qanuniliyin formalizm və axtaladılmış arzusunun təmin olunması üçün buraxılır. Müdafiə həmişə gücsüz olmalıdır; hətta yəhudilər haqqında deyilən o xoş sözlər, standart ittihamların acı və yalançı variantı kimi səslənir. Məsələn, yəhudilərin mistik və qaydasında olan ailə həyatına aid sıx istinadlar kifayət qədər şəffaf formada olsalar da, özlərinin sui-qəsd həmrəyliklərində ittihamlar gizləyirlər. Bu ikiüzlü inandırmalarla yəhudilərin həmin xüsusiyyətlərinin həsəd yaratdıqlarına inandırmaq istəsələr də, ancaq faktiki olaraq bu həyatda antisemit üçün daha pisdir, çünki təbiətinin alicənablığı ona öz üstünlüyündən istifadə etməyə imkan vermir.
Yəhudilərin müdafiəsi üzrə başqa müsahibədə bizim tərəfimizdən müşahidə edilən iddia odur ki, onlar çox ağıllı, qeyri-yəhudilərdən daha hiyləgər xüsusiyyətlərinə görə heyranlığa layiqdirlər. Bu mexanizmin əsasına dəyərlərin iki sistemi daxildir, onlar müasir mədəniyyətdə paralel təsdiqlənirlər. Bir tərəfdə sözlə verilən comərdlik, fədakarlıq, ədalət və sevgi “idealları” yerləşdirilib; başqa tərəfdə praktik həyatda hesablaşmalı olduğumuz müvəffəqiyyət, nəticə, sosial nüfuz kimi meyarlar durur. Dəyərlərin bu hər iki sistemi yəhudilər üçün elə bil əksinə istifadə olunur: yəhudiləri tərifləyirlər, çünki onlar antisemit həqiqətdə istiqamətləndiyi xəyali və ya əsl miqyaslara görə yaşayırlar, eyni zamanda onun müvəffəqiyyətlə azad olduğu mənəvi qanunu pozduqlarına görə onlar lənətə məruz qalırlar. Şəxsi vicdanlarını sakitləşdirmək üçün “seçilmiş düşmənə” verilmiş mənəvi kreditin qaytarılmasını tələb etmək üçün vicdan frazeologiyasına qaçırlar. Yəhudilərə verilən tərif həmçinin onlar üçün qabaqcadan təyin edilmiş günahlarının sübutunun möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.
Növbəti
Təcrübəyə dayanan
