də yanında bir aşxana bina etdirim ki, ehsan ver-mək istəyənlər, özüm də içində, aclara, səfərilərə, yol ada-mı dərvişlərə, qələndərlərə… Qərəz ac qarın doyursun…
– Barəkallah!
– Mübarəkdi!
– Bir də şəhərin günbatanında bir karvansara tikilsə, xanın mərhəmətinə sığınıb deyirəm ha… yol yorğunu yol-çular, tacirlər istirahətə məşğul olar. Daha yorğun karvan-çı şəhərin ortasına, ya günçıxan səmtinə, qüzeydəki, gü-neydəki karvansaralara getməyə məcbur olmaz.
Əvvəl xan, sonra qayınatası, sonra da Axund Mirab-talib mübarəkbadlıq edib, xeyir-dua verdilər. Qasım xan da dodaqucu, – “mübarək”, – dedi.
Zadəganlar arasında yaltaqlığı, acizliyi ilə tanınan İsa bəy əllərini göyə qaldırdı:
– Çox mübarək! Padşah yer üzündə Allahın kölgəsi-di. Xan başına döndüyüm də bizim padşahımızdı, deməli, Allahın kölgəsidi. Allaha da qurban olum, onun kölgəsinə də. O ki izn verdi, xeyir-dua verdi, inşallah, hər iki dün-yada işin gətirəcək, Qoca bəy.
Qasım xanın qəlbini həsəd yeyir, düşünürdü: “Hə, yaltaq köpəyoğlu, de… de… şişirt… şişirt!.. Ver qoltuqları-nın altına Qalaqayın qarpızlarını. Amma gözlə ki, başında çatdamasın o qarpızlar”.
İsa bəyin sözlərindən Mustafa xan bərk sıxıldı. Ona elə gəldi ki, indicə Məhəmmədsəid xan elə biləcək ki, kürəkəni özünü təriflətməkçün qurdurub məclisi də, bu qurğunu da… Qoca bəy təklifini də, nadinc, atmacalı dili-ni işə salacaq, odur ki, söhbəti uzatmağa imkan vermədi. Cəld mövzunu dəyişdi:
– Ağalar, bu gün məsləhət-məşvərət məclisinə yığış-mamışıq. Qoca bəy sağ olsun, öz yerində. Amma gəlin məclisə bir afət dəvət eləyək. Mən biləni biz yox, heç zəmanənin gözü belə afət görməyib.
Məclisdə canlanma əmələ gəldi. Üzlər gülümsədi, gözlər nur saçdı, dodaqlar qımıldadı.
– Neynək, neynək, qoy əvvəl o afəti bizim gözümüz görsün, sonra ruzigar…
Səs yenə də Məhəmmədsəid xanındı.
Məclislər aparmaqda xüsusi məharəti olan seçmə xidmətçi Süheylin (Az para şeir dediyindən əsil adı Ələk-bər olsa da, hamı onu “Süheyli” çağırırdı) işarəsilə qapı açıldı, əvvəlcə sazəndə dəstəsi içəri girdi. Aşağı başda – qapıya yaxın, onlarçün ayrılmış yerdə əyləşdilər. Sonra da gözlərini Ələkbər Süheylinin üzünə zilləyib icazə gözlədilər. Ələkbər də xana tərəf döndü, icazəni onun gözlərindən oxudu və çalğıçılara çevrilib, başıyla razılıq işarəsi verdi. Tar, saz, nay (qarmon), dəf və qoşanağara dilə gəldi; “Salami” oyun havası məclisə salam verməyə başlayınca qonşusuyla “xırda söhbətə” məşğul olanların belə gözləri zər pərdəli, naxışlı qapıya zilləndi. Pərdə əv-vəlcə sanki nəfəsdən titrədi, xəfif-xəfif hərəkətə gəldi və rəqqasə Zərqələm-zər göründü. Baxışlar bu gözəllikdən şəfəq alıb par-par yandı. Nəfəslər tıncıxmağa başladı. Təkbir nida səsləri “Salami”nin melodiyalarına qarışdı:
– Afərin!
– Mərhəba!
– Maşallah!
– Yaman gözə gəlməsin!
Əlvan yun şətəlli2 xırdaca ayaqlar baş barmaqların üs-tünə qalxanda al kimxadan büzməli tuman çadır kimi açıldı. Xırdaca ayaqlar məclisin ortasına doğru irəlilədik-cə, ağ qaymağı xaradan tikilmiş yelpazə ətəkli və yelpazə qollu arxalığın qucduğu qollar, zər butalı çəhrayı qaz köynəkdən baş qaldırmış sinəyə doğru qalxdı; ağ yuxa əl-lər yuvarlaq çənədən aşağı silsilə boyunbağının üstündə birləşdi; mirvari cıqqalı baş əvvəlcə xanlara, sonra da dövrə vurub oturmuş bəylərə, ağalara tərəf əyilib salam verəndə, burma birçəklər, ənlik və kirşanız da bərq vuran yanaqlara doğru sardı. Mirvari saçbağı toxunmuş hörük-lər örpəyin altından qızıl kəmərin qucduğu belə tərəf sal-landı. Üç xırda, təzə gilas dodaqları təbəssümsüzdü. Tanrıdan sürməli kirpikləri əllərinə doğru enmiş, gözləri-nin rəngini gizlətmişdi. Musiqi çağırırdı onu. Vücudunun bütün hüceyrələrinə hopan melodiya, – “gəl-gəl”, – deyir-di ona, tələsdirirdi onu… Və o, bu ahəngə dalıb süzməyə başladı. Musiqiylə dilbir yuxa əllər və ayaqlar öz bildiyin-dəydi.
İstəyirəm sevgili oxucum bilsin ki, bu rəqqasə Zərqə-ləm-zər, sonralar rəssam knyaz Qaqarinin dünya təsviri sənətində əbədiləşdirdiyi ölümsüz sənətkarımız Sonanın müəllimi – ustadıydı. Hələlik Sona xırdacaydı, çalğıçıla-rın arasında büzüşüb oturmuş, əvvəlcə sıxıldığı məclisdə indi ustadından başqa heç kəsi görmürdü.
Zərqələm-zərin hər bir dönüşü, hər bir göyərçinsayağı qanad çırpıntısı, hər bir yan-qıyğacı baxışı tamaşaçıların alqışına səbəb olurdu. Musiqiyə həmahəng çalınan əllərin çəpik səslərinə zövqdən, riqqətdən ucalan nidalar qarışır, qəribə bir coşqun uğultu yaradırdı.
– Maşallah!
– Mərhəba!
– Əhsən!
– Ölməyəsən, Zərqələm!
– Qənd kimi şirin gözəl!
– Göz dəyməsin!
“Salami” bitdi, alqışlar, “əhsən”lər bitmədi. Bu bitmə-yən heyrət qarışıq sevinc, fərəh, pərəstiş ustad sənətkarın ürəyinə işləyirdi. Süslü gəlin məclisin pərgarla yoxlanmış kimi, düz ortasına gəlib dayandı; yenə də yuxa əllər ipə-yə, qızıla, mirvariyə qərq olmuş köksə doğru qalxdı; çırpı-nan ürək üstündə qərar tutdu. Rəqqasə yenə də əvvəl xa-na, sonra da ümumi məclisin hər tərəfinə baş əydi. Yenə də tanrıdan sürməli, şana kirpiklər yuxa əllərdən aşağı əl-van corablı xırda ayaqlara enib gözlərin şəfəqini, rəngini gizlətdi. Rəqsin ahəngindən allanmış ənliksiz, kirşansız üzə birçəklər hər iki tərəfdən sanki iki qara qövs çəkdi; qara qövsi qaşlarla qarşılaşıb qızın simasına xüsusi gör-kəm verdi…
Bir neçə dəfə musiqiçilər oyun havasını dəyişdilər. Bir neçə dəfə ustad Zərqələm-zər gah sürətli, gah mötədil ahəngli rəqsin ruhuna daldı, ruh verdi, zövq aldı, zövq verdi, sevinc duydu, sevinc-fərəh bağışladı.
Конец ознакомительного фрагмента.
