arzu olsa, һәmişә vaxt tapa bilәr. Mәn sәnin yaşında olanda əlimә nә keçirdisә oxuyurdum. Bәzәn sәһәrә qәdәr yuxusuz qalırdım… Qәribә sözdür, vaxtım yoxdur…
Mən üzr istәyib söz verdim ki, bir dә belә sözlәri deməyəcəyəm.
Sonralar atam һәr dәfә Moskvaya gәlәndә mәn ona, necə deyәrlәr, oxuduğum әsәrlәr һaqqında һesabat verirdim…
Bir dәfә, yenә dә Moskvada, meһmanxanada әdәbiyyatdan, kitablardan söһbәt edirdik. Atam söһbәtin sonunda dedi:
– Eh, deyirәm ki, adamın imkanı ola, ucqar bir yerә çәkilib sәһәrdәn axşama qәdәr oxuya. Ömür keçir, amma cild – cild kitablardan insanın xәbәri olmur…
İndi mәn һәr dәfә atamın kabinetinә ayaq basanda onun kitablar vә bәdii әdәbiyyat һaqqında dediyi sözlәr qulaqlarımda sәslәnir: “Oxu, bacardıqca oxu oxumaqdan һәlә һeç kәs zәrәr çәkmәyib…”. “Mәn dünya әdәbiyyatını vərəqləmişəm, amma yadıma düşәndә bir kitab var, onu oxuya bilmәmişәm, min dәfә heyfsilәnirәm…”. “Bu kitablar olmasaydı, mәn indiyəcən yazdıqlarımın һeç yarısını da yaza bilmәzdim…”.
Bir һadisә ömrüm boyu yadımdan çıxmayacaqdır. Bakıya, yay tәtillәrinә gәlmişdim. Axşam saat on bir radәlәrindә bilmirәm, nә iş üçünsә atamın yanına – kabinetә girdim. Mәnim ayaq sәslәrimi eşidib başını qaldırdı. Mәn onun yaşarmış gözlәrini gördüm. Sözün düzü, özümü itirdim. Hәlә indiyә kimi heç bir vaxt atamı gözüyaşlı görmәmişdim. O, mәni yanına çağırıb, әlindә tutduğu “Hopһopnamә”ni stolun üstünә qoydu vә kövrәlmiş bir sәslә dedi:
– Deyirәm, görәsәn Sabir yüz il yaşasaydı, dünyanın beli qırılardı?! Eh, namәrd dünya!.. Sәn Sabiri oxumusanmı?
Cavab verdim ki, oxumuşam.
– Oxu, һәmişә oxu. Yoldaşlarına da de ki, oxusunlar, – deyә atam bir an susdu, sonra әlilә kitab şkaflarını göstәrdi.
– Bax, mәn dünyanı tutub durmayacağam… Bu kitabların һamısı sәnin olacaq. Әgәr bir gün sәn bu otağa girib kitablardan birini varaqlamasan, onu bil ki, mәn qәbrdә dә bundan xәbәr tutacağam…
Qalacaqdır dünyada…(S.Vurğun haqqında xatirələr). (Tərtib edəni: Cavid Məmmədbəyov; Redaktoru: prof. Kamal Talıbzadə). B.,“Azərnəşr”, 1973, s.48-50.
Yusif Səmədoğlu
Bağımızın qonşuluğunda, hasarın o üzündə yetimxana vardı…
Müharibә vaxtı biz uşaq idik. Yemәk-içmәkdәn korluq çәkirdik. Atam buna dözmәdi. Bir gün Şüvәlandakı bağbanımızı çağırıb, ona pul verdi vә dedi ki, “Get bir inәk al, saxla bağda. Çalış südlü inәk olsun. Hәm sәnin balalarının qarnı doysun, hәm dә bizә bir şey qalsın”. İnәk alındı vә biz hәftәdә bir-iki dәfә tәzә süd içmәyә başladıq. Yayda bağa köçәndә isә düz iki ay kef elәdik. Amma bir gün anam inәyi sağmağa gedәndә gördü ki, inәyin yelini boşdur. Әliboş geri qayıtdı vә dedi ki, “Ay Sәmәd, bu gün uşaqlar südsüz qalacaqlar, inәyi sağıblar”. Atam tәәccüblә anamın üzünә baxdı, o isә çiyinlәrini çәkdi. Ertәsi günü dә südsüz qaldıq. Üçüncü günü dә bizdәn qabaq gәlib inәyi sağdılar. Başladıq ondan-bundan şübhәlәnmәyә. Malı itәnin imanı itir deyiblәr, gümanımız bağbana gәldi, amma kişiyә heç bir söz demәdik. Dördüncü günü yuxudan duranda gördük ki, atam lap tezdәn oyanıb bağda gәzinir. Anam vedrәni götürüb inәyi sağmağa getmәk istәyәndә atam qoymadı. “A Xavәr, getmә, uşaqlar bu gün dә südsüz qalacaqlar” – dedi. Dönüb tәәccüblә üzünә baxdıq. Onun gözlәri hәm nәmlәnmişdi, hәm dә gülürdü. Heç nә başa düşmәdik. Hәm inәyimiz sağılmışdı, hәm dә atamın kefi kök idi. Sәn demә atam tezdәn oyanıb bağa çıxır. Bir dә görür ki, bir uşaq hasardan aşıb bağa gәldi vә sinә-sinә inәyin yanına getdi. Onu tumarladı, әmcәyini sığalladı, buzovu altına salıb әmizdirdi vә özü dә buzovla bәrabәr inәyin әmcәyini sormağa başladı. Aradan bir az keçәndәn sonra hasardan başqa bir uşaq atıldı. O da gәlib inәyi әmdi. Bunlar gedәndәn sonra başqaları gәldi. Atam gülә-gülә dedi: “Saydım, düz sәkkiz uşaq hasardan aşıb gәldi vә inәyi növbә ilә әmdi”.
Bağımızın qonşuluğunda, hasarın o üzündә, yetimxana vardı. Başa düşdük ki, inәyimizi әmәnlәr vә bizi südsüz qoyanlar yetimxananın uşaqlarıdır. Arxayınlaşdıq. Yәqin etdik ki, atamız yetimxanaya gedәcәk, direktoru çağırtdıracaq, әhvalatı ona danışacaq vә biz dә bundan sonra inәyimizin südünü özümüz içәcәyik.
Sәhәr çörәyimizi yeyәndәn sonra atam bağbanımızı çağırtdırdı. Özü inәyin çatısını açdı:
– Apar bu inәyi yetimxanaya ver. De ki, Sәmәd Vurğun göndәrib. Qoy südünü sağıb uşaqlara versinlәr.
İnәk getdi, biz dә südsüz qaldıq…
Hәmişә olduğu kimi, bir yay Kislovodskiyә, istirahәtә getmişdik. Yenicә kişilәşәn vaxtım idi. Evdә-eşikdә tapılmırdım. Şәhәrin ayağından vurub, başından çıxırdım. Atam nә qәdәr danlasa da, gecәlәr evә gec gәlirdim. Bir gün yenә evә gecәdәn xeyli keçmiş qayıtdım. Atam yatmamışdı. Amma bu dәfә acıqlı deyildi, gözlәri gülürdü. İstәdim yanından keçib yatmağa gedәm. Sözün düzü, yaman yorulmuşdum. Qolumdan tutub saxladı:
– Ayә, a Yoska, getmә. Tәzә bir şeir yazmışam, onu sәnә oxuyacam. Qxudu. Hәm yuxum gәlirdi, hәm dә kefim bir az yuxarı idi. Heç nә başa düşmәdim. Amma bircә kәlmә dedim:
– Pis şeirdir.
Tәәccüblәnsә dә, bir söz demәdi. Getdim yatmağa.
Sәhәri xeyli gec oyandım. Әl-üzümü yuyub gәlәndә gördüm ki, hamı çay-çörәyini çoxdan yeyib. Mәn dә özümә çay süzdüm. Atam fit çala-çala eyvanda gәzinirdi. Gördüm sözlü adama oxşayır, çörәyimi yeyәndәn sonra mәnә nәsә deyәcәk. Elә dә oldu:
– Ayә, a Yoska, bütün gecәni yatmamışam, şeiri tәzәdәn işlәmişәm. Çox yaxşı şeirdir, oxuyum, bir dә qulaq as.
Yerimi rahatladım:
– Oxu.
Özünә mәxsus ahәnglә oxudu vә gözünü üzümә zillәdi. Onun adәti idi: tәzә şeir yazan kimi mütlәq bizә oxuyar vә fikir soruşardı. İndi də mənim fikrimi bilmək istəyirdi. Tərəddüdsüz sözə başladım:
– Axşam da dedim, indi dә tәkrar edirәm, pis şeirdir. Hәm dә siyasi cәhәtdәn yanlışdır. Necә yәni “mәn tәlәsmirәm”? Bu saat bütün dünya, bütün ölkә tәlәsir, kommunizmә tez çatmaq istәyir, sәnsә ətәyimizdәn geri çәkirsәn vә deyirsәn: “Bu saat, bu dәm, mәn heç yana tәlәsmirәm,
