etməkdən qürur duyuruq.
İnanırıq ki, ustalıqla qələmə alınmış kitabı oxuyanda vaxtın necə keçdiyini unudacaqsınız, berlinli alman qızıyla azərbaycanlı gəncin öz eşqləri və azadlıqları uğrunda başlarına gələn ağlasığmaz hadisələrin oyatdığı sevinci, rəğbəti və həyəcanı bizimlə bölüşəcəksiniz.
Onların 1930-cu ildən sonra Atatürk Türkiyəsində keçən uğurlu, xoşbəxt və kübar həyatı isə, demək olar ki, başqa bir əhvalatdır.
Əziz atamızın dediyi kimi, bəlkə bir gün həmin əhvalat da qələmə alınacaq.
Neriman-Nuri Saryal
1997-ci il, Ankara
ÖN SÖZ
Bu əsər romandan daha çox uzun bir hekayətdir. Bir Azəri gəncinin hekayəsidir, yəni bir gəncin gerçək həyatıdır. Bunu vətənini tərk eləyib Türkiyəyə sığınan minlərlə Azəri ailəsinin hekayəti də adlandırmaq olar, çünki hamısının keçirdiyi çətinlik bir-birinə oxşayır.
Dostlar arasında keçirilən ailəvi məclislərdə danışılan bu xatirələrin yaratdığı həyəcanı görən müəllif israrlar nəticəsində iki dəfə əlinə qələm götürüb, həyat hekayətini kağıza köçürüb.
Adının çəkilməsi məsləhət görülməyən adamların adları dəyişdirilib, mövzunu zənginləşdirən bəzi hadisələr genişləndirilib, Rusiya sərhədləri daxilində yaşamış türk qabaqcılları, xüsusilə Milli Azərbaycan dövlətinin yaradılması, formalaşması və süqutu, Osmanlı türklərinin bu məsələlərdə iştirakı haqqında xatirələrin hüdudları xaricinə çıxılmadan ətraflı məlumat verilib. Təqdim olunanlar müəllifin təsadüf nəticəsində öyrəndiyi və ya özünün şahidi olduğu məlumatlardır, kitabxana arxivlərində isə araşdırma aparılmayıb.
Sonuncu rus çarı yıxılandan bəri Rusiyada baş verən inqilabi hərəkatlardan romana sığışdırılması mümkün olan qədər söhbət açılıb, bütün dünya ölkələrini uzun illər təsiri altında saxlayacaq kommunist inqilabi hərəkatının ilk günlərində keçirdiyi sarsıntı və vətəndaş müharibələrinin bir hissəsinə toxunulub. Xüsusilə Rusiyanın inqilabi prosesdə tərəfdar çıxması, ali məktəb professor və tələbələrinin inqilabda əhəmiyyətli yer tutmaları haqqında qısa da olsa, məlumat verilib, etirazlara qarşı göstərilən müqavimət hərəkatları, üzə çıxarılan ideologiyalar və rejimin tənqidi tərəfsiz, həqiqətəuyğun şəkildə və bəzi şəxslərin dilindən hekayətə daxil edilib.
Bolşevik rejimi qurulandan bəri Sovet Rusiyasında əhəmiyyətli yer tutmuş, orada mövcud olan bütün respublikaları və hətta ən ali vəzifələrə yüksəlmiş partiya üzvlərini müşahidə və nəzarət altında saxlayan gizli polis təşkilatına ilk vaxtlarda verilmiş “Çeka” adı rəhbərlik tərəfindən bir neçə dəfə dəyişdirilməsinə baxmayaraq, oxucuları çaşdırmamaq üçün romanın sonunacan eyni şəkildə saxlanıb.
Mövzunun əhatə dairəsini həddən artıq genişləndirməmək məqsədilə qədərindən artıq təfərrüatlara yol verilmədiyi və bəzi diqqətəlayiq hadisələrə toxunulmadığı gerçəkdir. Bəlkə bir gün həmin hadisələrin də növbəsi çatdı.
Əhməd Cavadoğlu2
1975-ci il, iyun, Ankara
S U R Ə T L Ə R
Oğuz İsmayıl Saryal
Doğulduğu yer Gəncə, 13 fevral 1896-cı il
Vəfat ili Ankara, 13 fevral 1982-ci il
Təhsili Berlin Texniki Universiteti, 1919-1924-cü illər
Peşəsi Ali elektrik mühəndisi
Alya Leyla Saryal (Helena Hoffmann)
Doğulduğu yer Obornik, 9 may 1900-cü il
Vəfat tarixi Ankara, 1 aprel 1989-cu il
Yaşadığı yer Berlin, Şarlottenburq
Təhsili Ticarət liseyi
Mete Nuri Saryal
Doğulduğu tarix Bakı, 2 sentyabr 1929-cu il
I
Ortaboylu bir Azəri gənciydi. Heç bir xüsusi cəhəti yox idi. Hamı kimi hərəkət eləyir, hamı kimi yaşayırdı, nə coşqun, nə də həddən artıq sakit idi. Varlı ailənin övladı olduğunu demək olmazdı, amma həyatından da razıydı. Doğulduğu gün anası ona Oğuz adı qoymuşdu. Böyüyəndə də bu adı çox bəyənmiş, anasının əlindən öpmüşdü. Soyadları Qayalı idi. Ailəsi islam dininə bağlı olduğundan onu bu yöndə tərbiyə eləmişdilər. Bu hərəkət təbii deyildi, adət idi. Təb. Qolları-qıçları qısa, gövdəsi uzun, çiyinləri və alnı geniş, dərisi ağ və gözləri ala idi. Asiyalı idi, türk irqindən gəlirdi. İlk danışdığı dil olan türkcə onun ana diliydi. Məktəbdə rus, alman, fransız və latın dillərini öyrənməyə çalışmış, xüsusi olaraq fars və ərəb dili dərsləri almışdı. Oğuz bu qədər dildən istifadə eləmədiyinə görə, əməlli-başlı danışdığı dil rus diliydi. Bu dildə ana dilində olduğu qədər gözəl danışırdı. Dünyanın ən yaxşı qadını saydığı anası və ən ziyalı adamı saydığı atası onun tərbiyəsinə kifayət qədər əhəmiyyət vermişdilər.
İnsanların dövlətlərə ayrıldığını görən Oğuzun öz vətəni haqqında elə də çox məlumatı yox idi; yəni türk tarixini bilmirdi. Yad dil və ideologiyası əsasında təhsil aldığından buna fürsət tapa bilməmişdi. Yalnız şəhərin mərkəzindəki qala divarlarının qalıqlarından, bəzi evlərdəki əntiq əşyalardan və divarlardan asılmış, qədim xanlara məxsus rəsmlərdən vətəninin yaxın zamanlara qədər öz hakimləri tərəfindən idarə edildiyini, qanlı döyüşlərdən sonra məcburən rusların idarəsi altına keçdiyini öyrənə bilmişdi. Vəssalam…
* * *
Oğuz vətəni qədər doğulub-böyüdüyü Gəncə şəhərini də sevir… Bu şəhər Qafqaz dağlarının güneyində, geniş bir yaylada uzanıb gedir, Azərbaycanın mərkəzində yerləşir. Ona ruslar əvvəlcə Yelizavetpol, sonralar Kirovabad adı versə də, xalq yenə də Gəncə adından istifadə eləyirdi.
Avropayla Asiyanı
