Əmim Hamlet. Eldəniz Qurtulan

      – Olsun. Axı, mən də “nə səbəbdən bəzi şairlərimiz türkçə yazmaq gücünü özlərində tapa bilməmişlər?” – dedim. Haqlı deyiləm?

      – Haqlısan. Onlardan yalnız Nizami türkü və türkçülüyü mədh edib öz şeirlərində.

      – Bunda nə var ki?

      – Nə olduğunu mən sənə deyim, deməli, azərbaycanlılar türkdür.

      Özündən aslı olmadan onun Aristotel məntiqi yürütməsinə güldü:

      – Xeyr, bu, Aristotel məntiqi deyil: bu, riyaziyyatın “ikini ikiyə vuranda dörd edir” məntiqidir.

      Nərimanov Mədəniyyət Evi onun bir çox ziyalılarla tanış olmasına səbəb olmuşdu. Heç bir incəsənət və mədəniyyət yığıncağından qalmazdı Əsədullah Axundov. Bu qurumun imkanlarından yararlanaraq xaricdən bir çox kitab gətizdirə bildi. İndi o, uşaqlıq illərində heyran qaldığı Rasim əminin kitabxanasından daha böyüyünə sahib idi. Füzuli, Nəsimi və Xətainin əsərlərilə yaxından tanış olduqdan sonra, uşaqlığında ən çox marağını cəlb edən Mirzə Fətəli Axundzadənin əsərlərini də əldə etmişdi.

      * * *

      Əsədullah Axundov öz iş yerini qurarkən iyirmi beş yaşında idi və iyirminci əsrə iki il qalmışdı. Səkkiz il Əliyev qardaşlarının yanında işlədikdən sonra, görkəmli Metropol otelinin (indiki Nizami muzeyi) nəzdində təkbaşına bir zərgər-saatçı mağazası açdı. Təbii ki, müdiri bu işin qarşısını almaq üçün əlindən gələni etdi, amma istədiyinə nail olmayınca, o da böyük qardaşı kimi, əgər bu qərarından vaz keçməsə onu öldürtdürəcəyi ilə hədələdi.

      “Əlbəttə, dediyini edər! Hər gün onlarla insan şəhərin ortasında qoçular tərəfindən güllələnərək öldürülür. Mənim başqa əlacım yoxdur, necə olur-olsun müdirin tabeçiliyindən çıxıb, öz həyatıma lazım olan bir yol seçməliyəm. Mənim hər şeydən əvvəl özümü inkişaf etdirməyim, ətrafımda və dünyada baş verənləri tanımağım lazımdır. Bunun üçün birinci növbədə rus dilini yaxşı öyrənib, bu çatışmazlığımı aradan qaldırmalıyam”.

      Müdir öldürtmədi Əsədullahı. Əsədullah mağazasını ürəyi istədiyi kimi bəzədi və lazımı qədər cib saatı, qiymətli daşlarla işlənmiş bijuteriya hazırladı. Artıq hər şey hazır idi və özünə köməkçi axtararkən Nəriman Nərimanov onu bir nəfərlə tanış elədi.

      – Bu İvan Terpovdur. Moskvalı, yüksək təhsillidir… Ona çox güvənirəm. Mahaçqalada bir çeçen ustadan zərgərlik öyrənib. Onu yanına alsan, həm işinə yarayar, həm də ruscanı istədiyin kimi öyrənməyində sənə köməyi dəyər…

      İvan Terpov, Əsəd yaşında cavan oğlandı. Onun idmançı kimi bədəni vardı; tipik slavyan, saçları sarı, gözləri mavi idi. Dərhal işə başladı. İvan təkcə zərgərliklə məşğul olmayıb, üstəlik, sabahdan axşamadək Əsadullaha vasvasalıqla rusca öyrədir, ona dünyada baş verənlərdən, çox zaman da Rusiyada cərəyan edən hadisələrdən söz açırdı.

      Əsadullah, İvandan bunları öyrəndiyi üçün xöşbəxt idi. Sanki o, artıq cəmiyyətin qurtuluşu üçün bir çıxış yolu tapa biləcəyinə özündə güc hiss edirdi. İçinin sevinclə dolu olduğu bu günlərdə həmişə bir konsertə və ya teatra, operaya getməyi adət halına almışdı. Bakıya gələn aktyor Şalyapin ilə xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun dostluğu haqda qəzetlərdən bu xəbəri oxuyub fəxr hissi keçirmişdi. Əsadullah o gecə Cabbarın konsertinə getdi. O, sanki zaldakı məbədində dua edən bir dindarın duasıyla ovsunlanmışdı. “Dua ediləcəksə belə edilməlidir”, – deyə düşundü. Həmin gecə uzun müddət onu narahat edən məsələlərdən uzaqlaşdı, bir qədər rahatlıq tapdı. Cabbarın gah sakit, gah da üsyankar səsiylə yoğrulmuş mahnılarımı onu bu fikirə sövq eləmişdi? Gör, nə vaxtdan bəri dua etmir, namaz qılmırdı? Çoxdan… Amma anası evdə ara vermədən xeyir-duasını və namazını əskik etməzdi. Onun namaz qılmamasının səbəbi son falaqqadan sonraki üsyanı idi?

      – Xeyr, ola bilməz! Fikirləşirəm ki, dindən uzaqlaşmışam mən. Çünki heç bir problemimizi həll etmir.

      – Yaxşı, bəs çarə nədir? Problemlərin həlli necə reallaşır?

      Bu işlərin çıxış yolu insanlarda olmalıydı. İnsanların düşüncələrində, yazdıqları kitablarda…