Məhəmmədhüseyn Şəhriyar xatirələrdə. Коллектив авторов

      * * *

      Öyrədən Allahın adı ilə!

      Uşaqlıq çağlarını dağ ətəklərində, meşə və dəniz sahillərində təbiətin qoynunda keçirənlər yaxşı bilirlər ki, o dövrün şirin xatirələri sonrakı yaradıcılıq illərində istifadə edilən xəzinəyə çevrilir. Mənim üçün də belə olub. Bu səbəbdən doğulduğum məkana öz yerli dostlarımdan daha artıq özümü borclu hesab edirəm. Mənim tay-tuşlarım ana vətənləri haqqında az-çox yazıb, onu yad etmişlərsə də, bunlar məni qane etmir. Ürəyimdən keçirdi ki, orada yaşayan əhalinin xoşuna gəlsin deyə, yerli təranələr formasında bir şey yazım. Yaratdıqlarım, xüsusilə uşaqlıq çağlarımda mənimlə bərabər oynayan yaşıdlarıma daha şirin olsun. Ancaq mən uzun müddət Tehranda yaşadığımdan Azərbaycan kənd ləhcəsinə xas olan şirin ləhcə, zarafat və təbirlərdən, demək olar ki, uzaq düşmüşdüm. Başqa sözlə, uşaqlıq çağlarımdakı xatirələrim solğun və anlaşılmaz tablolar kimi zehnimdə qalmışdı. Rəhmətlik anam Tehrana gəldiyi vaxtdan sehrli nüfuzunun təsiri ilə yaddaşında qoruyub saxladığı keçmiş xatirələrini mənə danışaraq şirin nağıllar yavaş-yavaş ölü ruhuma can verdi. Rəngləri solmuş xatirə lövhələri yenidən öz keçmiş rəngləri ilə mənim zehnimdə canlandı. Hicri-Şəmsi tarixi ilə 1320-ci ilin şəhrivər ayında mənim xəstəliyim, ümidsizliyim və tənhalığım başladı. Dərd və işgəncə yatağında anam mənə qulluq etməsə, fiziki gücümü özümə qaytarmasaydı, çox gec ola bilərdi. Onun mənə qulluq etməsindən sonra sanki həyata yenidən qayıtdım. Əlim anamın əlində keçmiş şirin xatirələr daxilimdə gizli bir büsat yaradaraq təskinlik və təsəlli şərabını ruhuma axıtdı. Xəstəliyim ruhumda yeni ruhi dəyişikliyin müqəddiməsi idi ki, bütün dünya nemətlərindən bezirdim, çox şeylərdən imtina edirdim. Hətta anamı da unudurdum. Şeirə ta əzəldən bağlı idim və ona böyük məhəbbətim var idi. Hər bir canyandıran qitəni bir əzizin qəlbimə vurduğu dağ bahasına əldə etmişdim və vida astanasında yanğı ilə tökdüyüm gözyaşları şüurlu olaraq axıtdığım təbii göz yaşları idi. Bu dağ basılmış yanıqlı çağların mənə “Heydərbaba” mənzuməsini və “Ey vay, anam!” şeirini yaratmağa imkan verdi. Dağ göylərə yaxındır. Dağ göylərə yaxın olduğu üçün Peyğəmbərlər də Allaha doğru dağlara yaxınlaşmaq istəyirlər. Dağlar təbiətin ən qabarıq şah əsəridir. Dağın döşündən, qayaların qəlbindən çağlayan göz yaşı kimi saf və təmiz sular yaradıcı insanın iş qabiliyyəti qədər böyük və təmizdir. Heydərbaba isə dağdır. Heydərbaba dağı Qayışqurşaq kəndi ilə üz-üzə, mənim uşaqlıq çağlarımın beşiyi Qaraçəmən yolu ilə Şəngüləva kəndləri arasında yerləşir. Burada Heydərbaba kənd kəndxudası kimi şahidliyə götürülür. Bu, dağın tarixin gözü kimi, bütün hadisələri gözü ilə görmüş, onu öz sinəsində zəbt etmiş və şairin nalələrin göylərə yüksəldib ucalıqlarda əks-səda doğurması üçün edilir.

      Təbriz, İsfənd ayı, 1332 (1953)-ci il

      ŞƏHRİYAR HAQQINDA XATİRƏLƏR

      ATASI HACI MİRAĞA MUSƏVİ XOŞGİNABİ

      ŞƏHRİYARIN “HEYDƏRBABAYA SALAM” MƏNZUMƏSİNƏ YAZDIĞI İZAHLARDA

      “Mənim rəhmətlik atam Hacı Mir Ağa Xoşginabi xoş sifətli bir seyid idi ki, ilk baxışda onun zatən əsil-nəcabəti dərhal özünü göstərərdi. Orta boylu, xoş sifətli, ağır təbiətli, şirin söhbətli, iti baxışlı və çox səxavətli idi. Onun süfrəsi həmişə açıq olardı. Ailə üzvlərinin sayı 30-40 nəfərə çatardı. Onun qapısı istər kəndli olsun, istər şəhərli, hamının üzünə açıq idi. Həddindən artıq şeiri və musiqini sevəndi, hər cür hünəri, sənəti ürəkdən alqışlardı. Özü də gözəl xəttat idi. İri məşqi-xətdə mərhum Xoşnəvisbaşının, xırda yazıda isə mərhum Əmir Nizam Kərrusinin tələbəsi olmuşdu. Adətən, çox toxtaq, yumşaq, incə və mülayim məcaz bir adam idi. Bəzən də bərk qəzəblənərdi. Bu zaman tükləri biz kimi qalxıb, gözləri qızarardı. Atam ixtisası olan hüquq elmində və məhkəmə işlərində çox bilikli və təcrübəli idi. Bir çox ixtilaf və hadisələrə barışıqla son qoyar, haqsızları nə qədər pullu və nüfuzlu olsalar da, rədd edər, haqlıları müdafiəyə qalxardı. Yoxsul və məzlum insanların dadına çatar, qayğısına qalardı, bəzən də öz cibindən onlara xərclik verib mənzil şəraiti yaradardı. Doğrudan da, o bütün ömrünü məzlumların haqqını müdafiədə başa vurdu. Zahirdə hamı ilə uyuşar, qaynayıb-qarışardı, ancaq son dərəcə pak, insaflı və ədalətli şəxs idi. Sözü o vaxtkı alimlərin yanında çox mötəbər idi. Xoşginab seyidlərinin içərisində, zənnimcə, iki nəfər – mərhum Hacı Mir Ələkbər Xoşginabi, bir də mənim atam çox böyük şöhrət və şəxsiyyət sahibi idilər. Allah onların hər ikisinə rəhmət eləsin! Atam dəfələrlə arzulardı ki, qədr gecəsi vəfat etsin. Belə də oldu. 1313-cü (şəmsi) ilin Ramazan ayının 23-də obaşdan, səhər azanına yaxın qəfildən beyninə qan sızmadan üzügülər halda dünyadan getdi. Mən elə həmin gecə Xorasan yaylaqlarının birində idim. Yuxumda gördüm ki, atam Ayın üstündə dayanıb, Ayla birlikdə dövr edir. Ayın nuru onu sinəsinə qədər örtmüşdü. O elə qəhqəhə çəkib gülürdü ki, səsi üfüqlərə yayılırdı. Gözlərimi açanda qoca kənd müəzzini “Allahu-əkbər” deyə, azan verməyə başladı. Mən pərişan halda fənəri yandırdım və Hafizin divanından fal açdım. O vaxta qədər diqqətimi cəlb etməyən qəzəlin ilk beyti belə idi: