şeirlər də, bu sözlər də Rəsul Rzanındır.
“Həyat qəribə şeydir. Onun elə səhifələri var ki, anlamaq, izah etmək çətin, unutmaq daha çətindir”.
Bu sözlər də onundur.
“Biz hər zaman xatirələrimizdən daha yaşlıyıq”.
Bu da…
Ömrünün son iyirmi ili bir-birindən ağır xəstəliklər, əsəbilik, yorğunluq, bir növ biganəlik onun binədən çox möhkəm olan səhhətini, həyatsevər, nikbin təbiətini, illah da bütün mərəzlərə mətanətlə dözən ürəyini qəlpə-qəlpə parçalayır, əridir, söndürürdü, amma ömrün möhlətindən söz düşəndə həmişə: “mən mütləq XX əsrin axırını görəcəm, – deyirdi, – XXI əsri qarşılayacağam, təzə minillikdə heç olmasa bircə gün yaşayıb sonra gedəcəm”.
Biz, onun yaxınları, hətta həkim qohumlarımız da bu zarafatı guya ki, ciddi qəbul edirdik, “əlbəttə, hökmən” – deyirdik. Halbuki bunun xülya olduğunu hamımız başa düşürdük.
Özü başa düşmürdü məgər?
“Şəhərin yay günləri” pyesinin qəhrəmanı Qiyas – onun təxminən 40-42 yaşı var – deyir: “Mənim ömrümün çoxu gedib, azı qalıb”.
Bu pyesi yazanda mənim 39 yaşım vardı. Əlbəttə, Qiyas müəllifin prototipi deyil, ancaq hər tamaşada aktyorun dilindən bu sözləri eşidəndə mənə elə gəlirdi ki, bu elə mənim də ömür möhlətimdir. Kövrəlirdim.
Müəllifin öz əsərindən kövrəlməsi çöçün gəlir adama, gülməli gəlir, lağa qoyulmalı məsələdir, elə deyilmi?
Amma bu yazıda mən nəinki hər hansı yalanı qələmimin dörd həndəvərinə buraxmayacağam; nəyisə gizlətmək, nə barədəsə susmaq, hansı duyumunsa üstündən keçmək də istəmirəm.
İndi yaşım 46-dır. Daha lap qəti bilirəm ki, ömrümün çoxu gedib, azı qalıb.
Yağış mənimlə gedir.
Yumru, uzunsov damcılarla
qonub qatar pəncərəsinə.
Qulaq asıram qatar təkərlərinin
yeknəsək səsinə.
Arxada qalır taqqıltılar.
Sanki,
Ömür damcı-damcı düşür, qayıtmazlığa.
Günlər gedir
çoxluqdan azlığa.
Barı atama qismət olmayan mənzilə çatmaq, XX əsri yola salmaq, III minilliyi qarşılamaq mənə nəsib olaydı.
Amma nə fərqi var? Tutalım, lap bu həddə də çatdım, onu da ötdüm, atamın yaşını – 71-i də haqladım, 80-ə, 90-a da yetdim. Bu halda belə, mənimçün indən belə yalnız Keçmiş var.
Əgər İndi yoxdursa, insan yalnız Keçmişlə və Gələcəklə Yaşayırsa, mənimki – Keçmişdir.
Keçmiş – xatirələr, anımlar, Gələcək – ümidlər, gümanlardır, hər ikisi real olduğu qədər qeyri-real, gerçək olduğu qədər sirabdır, ilğımdır, mirajdır.
Beləysə, gerçəkdən olmuşların anımlarıyla yaşamaq doğrulub-doğrulmayacağını bilmədiyin ümidlərə qapılmaqdan üstün deyilmi?
Xatırlayıram,
neçə belə axşamın arxasında
ömrün uzaq sahilində
dağ kimi
qalaq-qalaq yığılmış illərin
arxasında
qalan günləri…
Atamındır bu sətirlər:
Xatirələrin yaxını
ağrıdan olur,
göynədən olur.
Uzaqları
daha mülayim, sakit.
Bunlar da…
… Anıram…
“Anarı, xoş gördük!
Səninlə az danışdıq və deyəsən məndən incidin. Yox, incimə, oğlum. Mən indi sənə uşaq kimi yox, yetkin bir gənc kimi baxıram. Odur ki, istəyirəm mən olmayanda sən evin kişisi olasan, ananın, bacılarının qayğısına qalasan. Yaz görüm nə var, nə yox? Təzə nə yazırsan?
Mən işləməyə başlamışam, ara-sıra xırda şeirlər də yazıram. Bura işləmək üçün yaxşıdır. Ancaq adam darıxır, yaman darıxır. Mən də güc vuracağam işləməyə.
… Daha nə yazım. Elə maraqlı bir şey yoxdur.
Özün necəsən? Bakıda nə təzə əhvalat var?
Hələlik. Öpürəm size.
Mənim yaxşı balam, istəkli oğlum. Təranə ilə aran necədir? Bax, onu incitsən, mən burda hiss edəcəm və işləyə bilməyəcəm ha.
Rəsul.
Peredelkino”.
“Salam, əziz oğlum!
Necəsən?
Bakıda təzə nə var? Sizə ingilislərin “Hamlet”i haqqında kitabçanı göndərirəm. Maraqlı şeylər var burda.
Anari, üç dəfə zəng eləmişəm, səni evdə tapa bilməmişəm. Ayrıldığımız vaxt sənə dediyim sözləri, yəni sən düz başa düşməmisən? Mən sənə öyüd-nəsihət vermək istəmirdim və istəmirəm. Ağıllı, şüurlu oğlansan, sənə təkrar söz demək lazım olmasın gərək. Ancaq o son sözlərimi bir də dəqiqləşdirməyə məcburam. Mən dedim, özünü elə apar ki, elə bil mən evdəym. Əlavə eləmək lazımdırmı ki, sən əsas fikrini və vaxtının çoxunu, dərslərinə, yaradıcılığa verməlisən.
Əmin və sakit olmaq istəyirəm ki, sən yüngülməcəz bir gənc kimi, yox, insan kimi aparacaqsan özünü.
Öpürəm səni, Məktub yaz.
Səni istəyən atan.
Peredelkino”.
Bu məktubların hər ikisi əllinci illərin əvvəllərində, mənim 14-15 yaşım olanda yazılıb. Atamın otuz ilə yaxın bir müddətdə mənə müxtəlif yerlərdən və müxtəlif
