verir. Əsas küçələrdən biri təxminən 150-200 metrə boyunca hər iki tərəfdən çinar ağacları ilə hasarlanmışdır. Göyçaydakı çinarlar yadındadırmı? Bunlar daha da qollu-budaqlıdırlar.
Burda adamlar indidən dənizdə çimirlər. Havalar bir az yağışlıq idi, indi düzəlib.
Hələlik bu qədər.
Dərslərin necə gedir? Ciddi çalışırsanmı? Ani bala, unutma ki, yay zamanı arxayın, yaxşı istirahət edə bilməyimiz sənin indiki çalışmağından asılıdır. Kitab-filan oxuma, ancaq və ancaq dərslərinə güc ver. Öpürəm səni. Məndən hamıya, nənələrinə, bibilərinə, Ənvərə, Oğuzgilə salam de.
Rəsul.
29 /IV.54 Soçi”.
“Anarım!
Buralar elə gözəldir ki, söyləməklə təsvir etmək olmaz. Buradakı mənzərələrin gözəlliyini heç olmazsa bir qədər verə bilmək üçün gərək Ayvazovski, Levitan və Şişkinin üçünün talant və həvəslərini bir yerə yığıb onlara Puşkin şeirinin oynaqlığını, Füzulinin riqqət və həsrətini, Lermontovun hərarət və ehtirasını və…-in quruluğunu əlavə edəsən – çünki burda quru ağaclar, otsuz daşlar və adamda nifrət oyadan bəzi vücudlar da var. Yalnız belə bir əməliyyat nəticəsində bəlkə də bugünkü Soçi, xüsusilə mən istirahət elədiyim sanatori haqqında bir təsəvvür oyatmaq olar.
Ani bala, işin necə oldu? Dərslərin necədir? 4-lər ləğv olunubmu? Futbol aləmində nə var? Bizimkilər uduzurlar, ya hələ yox?
Kağız yaz. Öpürəm səni.
Rəsul.
18/V.54 Soçi”.
“Anar!
Məktubunu almamışam. Yəqin ona görə ki, sən bu məktubu hələ yazmamısan. Gündüzlər beş saat yatıb, altı saat böyrü üstə uzanandan sonra vaxtın qalsa, mənə məktub yaz.
Buralar yaxşıdır. Dincəlirəm. Teleqramın üçün çox sağ ol.
Rəsul.
19/V.54 Soçi”.
Dərd adamı dəyişdirir. Müdrikləşdirməsə belə hər halda sinnini bir xeyli artırır. Dərdin bir günü – dərdsiz-qəmsiz yaşamanın yüz ilinə bərabərdir.
1981-ci ildə yüz gün ərzində dünyada ən əziz iki adamımı itirdim; Aprelin 1-də dünyanın yalan günündə, şux zarafatlar günündə – atam vəfat etdi və indiyəcən bu həqiqətin gerçəkliyinə inandıra bilmirəm özümü. İyulun 10-da anam öldü.
İkisi də mənim gözlərimin qabağında can verdilər.
Atam yarım saatın içində keçindi.
Aprelin 3-də onu torpağa tapşırdıq və dəfn gününün sabahısı ayın 4-də-Moskvadan gəlmiş həkimlər anamın son qəti diaqnozunu dedilər: ümidsizdir, – dedilər, – möhləti bir həftədən bir aya qədərdir, – dedilər.
Bu hökm verilən saatdan sonra üç ay altı gün yaşadı.
Atam anamın nicatsız xəstəliyindən xəbərsiz getdi.
Anam atamın vəfatını bilmədi, düz yüz gün bu xəbəri ondan gizlətdik. Daha doğrusu, doxsan səkkiz gün – axır iki günü huşu özündə deyildi, heç nə dərk etmirdi.
Bir gün
bir saat,
bir an
ayrıla bilsəydim yaddaşımdan,
dincələrdim;
yaddaşımın ayrılığını bayram edərdim,
hara getsəm,
harda olsam
yanımdadır yaddaşım,
Bilmirəm yaddaşımın
yapışqan sədaqətindən
necə can qurtarım,
hara qaçım.
Yaddaşım yaşadıqca yaddaşımda yaşayacaq yüz gün – mənim yüz günüm haqqındadır bu yazım. Yüz gün və iki ölüm haqqında…
… İki həyat haqqında. İki bənzərsiz insanın son günləri haqqında. İki sənətkarın böyük ömürləri haqqında, bir də mənim özümün kiçik ömrüm haqqında.
Ömrümün yüz günü haqqında.
Yüz günü və bütün başqa günləri – bu yüzlükdən qabaqkı, bu yüzlüyün içindəki və sonrakı günlərim, gecələrim, həftələrim, aylarım haqqında.
Onların ömürləriylə keçən ömrüm, onların ölümləriylə keçən ömrüm, onlarsız keçən ömrüm haqqında.
Keçən, keçmək, keçinmək – nə qəribə sözdür. Ömür keçir, qatar keçir, işıq keçir. Dünyada qəm də, sevinc də keçəridir. Dünyada birtəhər dolanmaq, başını girləmək, aza qane olub keçinmək olar. Amma “keçinmək” sözünün bir məşum mənası da var: Keçindi-öldü…
Bir gün mənsiz olacaqsan
Sənsiz olacağam deməyə
gəlmir dilim.
Bu sətirləri Rəsul Rza Nigar Rəfibəyliyə yazıb.
Bir son bahar da düşdü
ömrümün təqvimindən
Nə sənə məhəbbətim,
nə həsrətim azaldı.
Özüm də heç bilmirəm
niyə bir ömür boyu
Gözüm uzaq yollarda –
sənin yolunda qaldı.
Bir qocaman dağ olsan
səni vurub yıxardım.
Ürəyimdən ən incə
teli necə qopardım!
… Baharın çiçəkləri
açıb solmasın sənsiz.
Ömrüm sənsiz olmasın,
şeirim olmasın sənsiz.
Bu misralar da Nigar Rəfibəylinindir. Biri-birisiz olmadılar bu dünyada. Bircə gün də.
“Anar, salam!
Nigarla
