culara təqdim olunan «Atmacalar» həmin adlı kitabın təkmilləşdirilmiş, ikinci nəşridir. Bundan əvvəl nəşr edilmiş «Atmacalar» kitabı nisbətən kiçik idi.
Tarixi simaların adı ilə bağlı olan hikmətli sözlərin, habelə zərb-məsəllərin, hazır-cavab kəlamların və atmacaların toplanıb kitabça şəklində nəşr edilməsi təcrübəsinə bir çox xalqların ədəbiyyat tarixində rast gəlmək mümkündür. Məsələn, Suriya yazıçısı Əbülfərəcin (1226-1286), Yaxın Şərqdə məşhur olan Übeyd Zakaninin (XI əsr), alman yazıçısı Fridrix Klopştokun (1724 – 1803), böyük rus şairi Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin (1799 – 1837), ingilis tənqidçisi Tomas Karleylin və başqalarının bu növ əsərləri dəfələrlə nəşr olunmuş və müxtəlif dillərə tərcümə edilmişdir.
Dünya ədəbiyyatının böyük siması Lev Nikolayeviç Tolstoyun da 1912-ci ildə nəşr edilmiş dörd cildlik «Круг чтении» adlı kitabının dörddə üç hissəsini digər müəlliflərdən alınmış aforizmlər və hikmətli sözlər təşkil edir.
Müasir rus ədəbiyyatında N. S. Aşukin və M. Q. Aşukinanın 1955-ci ildə nəşr etdirdikləri «Крылатые слова» kitabı da bu əsas üzərində tərtib edilmişdir.
«Atmacalar» kitabının göstərilən kitablardan fərqi orasındadır ki, həmin kitablarda müəlliflərin hikmətli sözləri ilə yanaşı, xalq arasında dillərdə gəzən və müəllifi məlum olmayan sözlərə də təsadüf edildiyi halda, «Atmacalar» kitabında ancaq müəyyən tarixi simaların ayrı-ayrı hadisələrlə bağlı olan sözləri verilir.
«Atmacalar» kitabına toplanmış aforizmlər, hikmətli sözlər və başqa kəlamlar müxtəlif kitablardan, jurnallardan, məcmuələrdən, tərcümeyi-hallardan, qəzetlərdən və başqa mənbələrdən götürülmüşdür və kitabda onların müəllifləri haqqında qısa məlumat verilir. Bir çox şəxsiyyətlərin, xüsusən azərbaycanlı ədiblərin, şairlərin, alimlərin və ictimai xadimlərin kəlamları toplanılarkən mətbuatla yanaşı, ayrı-ayrı şəxslərin xatirələrindən də istifadə edilmişdir.
Oxucuların arzularını nəzərə alaraq, bu kitabda Şərq müəlliflərinin kəlamlarına da çox yer verilmişdir.
Hörmətli oxucularımızın diqqətini bu böyük həqiqətə cəlb edirik ki, kitabda kəlamları toplanmış bütün müdrik adamlar – irqindən və milliyyətindən asılı olmayaraq – cəhaləti, nadanlığı, istismarçı siniflərin kütlüyünü və zorakılığını lağa qoyur, ifşa edir, öldürücü istehza ilə damğalayırlar. Atmacaların ifadə etdiyi dərin fikirlər, zəngin həyat təcrübəsi, qiymətli ümumiləşdirmələr bizim köhnəliyə qarşı, keçmişin mənfur qalıqlarına qarşı mübarizəmizə kömək edir, gənc nəslə Puşkinin və Gertsenin vətəndaşlıq cəsarəti, Pavlovun və Pasterin elm və tərəqqi uğrunda hədsiz fədakarlıq kimi gözəl, nəcib keyfiyyətlərini aşılayır.
Məşhur rəssam Ayvazovski (1817–1900) həyatının son günlərinədək işləmiş və altı minədək qiymətli şəkil çəkmişdir. O, həmişə deyərdi:
– Mənim üçün yaşamaq – işləmək deməkdir.
Qədim Yunanıstanda, Androklid adlı bir döyüşçü müharibədə ayağından yaralanıb şikəst olmuşdu. Onu vuruşma meydanına buraxmayan sərkərdəyə Androklid demişdi:
– Mən vuruşmağa gedirəm, qaçmağa yox!
Rus şairi Apuxtinin (1840 – 1893) gözləri zəif görürdü. Bir gün o, parkda gəzərkən şıq geyimli bir gəncə toxunmuşdu, gənc acıqlanaraq demişdi:
– Axmaq!
Şair hörmətlə papağını qaldırıb təzim etmiş və ona:
– Mən isə Apuxtinəm, – deyə cavab vermişdi.
Eramızdan 435 il əvvəl doğulmuş qədim yunan filosofu Aristipp bir məktəb təsis etmişdi. Varlılardan biri öz oğlunu gətirib həmin məktəbə tapşırmaq istədikdə təhsil haqqının miq-darını soruşmuşdu. Aristipp:
– Beş yüz qızıl verəcəksiniz! – demişdi.
– Paho! Mən bu pula bir qul ala bilərəm! – deyə varlı təəccüb etdikdə filosof:
– Elə isə oğlunuzu məktəbə qoymayın, qoy iki qulunuz olsun! – deyə cavab vermişdi.
Qədim Yunanıstanın böyük filosofu Aristotel (e.q. 384-322) bir gün Makedoniyalı İsgəndərə demişdi:
– Öz sirlərini heç vaxt iki nəfərə demə, yoxsa bu sirlər açılanda, o iki nəfərdən hansının təqsiri üzündən açıldığını müəyyən edə bilməzsən. Onların hər ikisinə cəza versən, bu, sirri verməyən haqqında haqsızlıq olar. Əgər hər ikisini əfv etsən, yenə də təqsirsizi təhqir etmiş olarsan.
Aristoteldən soruşdular:
– Sənin başqalarından fərqin nədədir?
O, dedi:
– Başqaları yaşayırlar yemək üçün, mən isə yeyirəm yaşamaq üçün.
Aristotel demişdir:
– Ağıllı adam başqa bir ağıllı adamın fikri ilə həmişə razılaşar. Sarsaq isə adətən nə ağıllı, nə də sarsaq adamın fikri ilə razılaşar.
Bir nəfər çoxdanışan öz yersiz söhbətləri ilə Aristoteli cana gətirmişdi. O hey danışır və tez-tez filosofa deyirdi:
– Doğrudan da bu çox qəribə əhvalatdır. Eləmi?
Özündən çıxmış filosof nəhayət ona demişdi:
– Mənə qalarsa, ən qəribə əhvalat orasıdır ki, insan iki ayağı ola-ola qaçıb sənin əlindən qurtarmaqdansa, durub sənə qulaq asır.
Eramızdan təqribən 500 il qabaq yaşamış yunan filosofu Arxilayın başını qırxan dəllək uzun danışan bir adam imiş. Alimin isə bundan xoşu gəlməzmiş. Bir gün adəti üzrə filosofun başını qırxarkən dəllək demişdir:
– Başınızı nə formada qırxım?
– Dinməz-söyləməz formada! – deyə Arxilay cavab vermişdir.
Qədim yunan riyaziyyatçısı Arximed (e. ə. 287–212) manivela qanununu müəyyən etdikdən sonra:
– Mənə istinad nöqtəsi verin, yer kürəsini yerindən oynadım! – demişdir.
Arximed öz doğma şəhəri Sirakuzanı romalılardan müdafiə etmək üçün hərbi maşın icad etmişdi. Bu ixtiradan sonra düşmənlər hər dəfə Sirakuzaya hücum etdikdə onlara dəyənək, ya da kəndir göstərildikdə belə, onlar dəhşətə düşüb:
– Ay aman, Arximed yeni maşın icad etmişdir! – deyə qaçırdılar.
Mirzə Fətəli Axundov (1812 – 1878) Gəncədə Mirzə Şəfi Vazehin yanında dərs oxuyarkən Vazeh ondan soruşmuşdu:
– Elm oxumaqdan məqsədin nədir?
– Molla olacağam, – deyə Mirzə Fətəli cavab verdikdə Mirzə Şəfi demişdi:
– Deməli, sən də fırıldaqçı və şarlatan olmaq istəyirsən?
