асослай олмаслик ҳоллари бўлишига мисол қилиб келтирмоқдамиз. Ёш ёзувчи Эмин Усмоновнинг «Хато» деб аталган ҳикоясида вазият бироз шунга ўхшайди. Лекин бунда инқироз ўлим билан тугалланади. Милиция сержанти Асад Турсунов оилавий машмашаларга чидолмай ича бошлайди. У бир куни хотини билан қаттиқ аразлашиб ҳатто хизмат постига ҳам ғирт маст ҳолда боради. У қаттиқ дашном эшитади, жамоа уни тарбиялашни ўз устига олади. У ичишни ташлайди. Лекин қачон мажлис бўлса, уни ундай эди, бундай қилдик, деб мисолга келтиришади. Булар Асадга оғир таъна бўлиб эшитилади. Ич-ичидан эзилади. «Наҳотки унинг қилмишини ҳар йиғинда юзига солишаверади? Наҳотки у бу таъналардан ҳеч қачон қутулолмаса?» ўртанади Асад ва ниҳоят навбатдаги эслатиб ўтишдан кейин унда: «Йўқ, энди бу кўпчилик номини булғамаслик керак. Бу софдил одамлар орасида яшашга унинг ҳаққи йўқ!» деган қатъий бир қарор туғилади. Унда ўзини ўлдириш фикри пайдо бўлади. Ва у жонига қасд қилади. Унинг хотини ҳали эрини кўмиб улгурмасдан нафақа арз қилиб келади. Асаднинг бошлиғи бўлмиш майорнинг жаҳли чиқиб кетади: «– Наҳотки сизни бевақт етим қолган норасиданинг тақдири эмас, фақатгина пул қизиқтираётган бўлса?
– Ҳа, фақат пул қизиқтиряпти. – Аёл қўлини пахса қилиб шанғиллай бошлади. – Сиз жарақ-жарақ пул оласиз. Ғамингиз йўқ. Мен энди бу болани нима билан боқаман? А? Гапиринг-чи?
– Ишланг, – боядан бери бир четда турган лейтенант гапга аралашди. Сиз тенги аёллар эркаклар билан баробар меҳнат қилишяпти.
– Сиз ўзингизнинг хотинчангизга ақл ўргатинг, хўпми?»
Хуллас, ҳикоя мазмунидан оиладаги бахтсизлик, иш жойидаги баъзан бўлиб турадиган ортиқча таъналар жамоа ва шахс ўртасида туғилган англашилмовчилик шахснинг жамоага нисбатан бегонасирашига, ўзини унга нисбатан ўгай каби ҳис қилинишига олиб келади ва буларнинг бари ўз навбатида маънавий тарангликка, таранглик узилишга олиб боради… Буни Асаднинг бошлиғи ҳикоя сўнгида тан олади: «Биз Асадни тарбия қиламиз деб яккалаб қўйган эканмиз, – майор оғир хўрсиниб пешанасини уқалаб қўйди. – Бу жуда катта хато, ўртоқ лейтенант». Ёш ёзувчи ҳаётда ўз ўрнини тополмаган, қилинган хатолар доирасидан чикиб кетолмаган, айни замонда ўзи ёмон одам бўлмаган кишининг тақдири, бу тақдирга бепарво бўлганларнинг инсонлик масъулияти ҳақидаги бир қарашни илгари сурмоқчи, у аллақандай қизиқарли масалаларнинг ҳам учини чиқарган, лекин катта ҳаёт ҳақиқати, инсон ҳаётининг мантиқи юзасидан қараганда, қаҳрамонни ўлимга олиб келган сабабларнинг жами бадиий жиҳатдан етарлича таҳлил ва тадқиқ қилинмаган, натижада Асаднинг ўлими бизга тасодифий ҳодиса каби туюлади, у тушган вазият ҳали ўлимга олиб борадиган, шундан ўзга чора қолмаган вазият каби англанмайди. Чунончи, Анна Каренина, Бовари хоним, Ромео, Жульетта, Ленский, Гулнорнинг ўлими улар ҳаётининг мазмунидан, муҳитнинг табиатидан, тақдирларининг ўзига хосликларидан ва улар бошдан кечираётган воқеалар ва улар истиқомат
