сўнгра бўрон туфайлигина Босфор бўғозига келиб қолган балиқ галаларидан, ўша ёз Сўлим казиносида29 чолғу чалган Татёсдан узундан-узоқ баҳс юритилди.
Улардан сал нарида бир дарахтнинг тагида уялиб ва ғамга ботиб ўтирган аянч кўринишли софтага ҳеч кимса диққат этмасди. Ҳатто Афанди ҳазратлари унинг у ерда кутиб турганини тамомила унутганга ўхшарди. Шоҳин мулла ўзига ўзи тасалли бериш учун:
– Ҳойнаҳой бу одамларнинг орасида жосус бордиру ҳакам ундан қўрқаётгандир, – деб ўйлади.
Аммо бу хаёл ҳам кўпга чўзилмади. Афанди ҳазратларининг ғамсиз, парвосиз қаҳқаҳалари софтанинг қалбини парчалар эди. Агар у хуш кўрмаган ёки қўрққан одамларнинг орасида ўтирганида ёлғондакамига бу қадар мамнун ва нашъали кўрина олармиди?
Ҳар хил овқатлар ҳақида фикр юритилгандан кейин турли-туман енгил-елпи баҳсларга навбат келди. Узун кўйлакли мавлавий форсча байтлар ўқиб, уятсиз фикрлар айта бошлади. Афанди ҳазратлари буларни мамнун ва сахий қаҳқаҳалар билан қарши олишга истиҳола қилмади. Ўзи ҳам энг уятли калималар билан эшитганларига ўхшаш ҳикоялар айтиб бера бошлади.
– Эҳ-ҳе, шунча ўтириб юбордик-а, энди турайлик. Меъдалар очликдан жой-жойга тушди, – дея оёққа қалқди.
Аллақачон эсидан чиқарган софтани у эндигина хотирлади ва бир оз ўнғайсизланган ҳолда:
– Ия, мулла, гаплашолмадик-ку?! – деди.
У олдинда, Шоҳин домла камтарлик билан қўл қовуштириб, бир оз орқароқда битта-битта юриб кетдилар.
– Нима эди сенинг дардинг, мулла? Менинг китобларимни ўқидим, дедингми? Жуда яхши, жуда яхши…
Шоҳин домла йиғлаб юборишдан ўзини тийиб:
– Афанди ҳазратлари, – дер эди, – мен ёняпман… Шубҳа оташи мени охири жинни қилиб қўяди. Сиздан бошқа киши мени бу дарддан халос этолмайди. Мени инонтиринг. Руҳнинг абадий эканлигини менга исбот этиб беринг.
Афанди ҳазратлари этакдай келадиган катта қора бир дастрўмол билан бурнини яхшилаб артди. Шоҳин домлага бошдан-оёқ разм солиб чиққач, кула бошлади.
Аммо бу кулгида озгина бўлса-да, марҳамат ва ачиниш бор эди. У ёш софтанинг ич-ичини еб қўйган хасталик нима эканлигини тушунган эди.
– Мулла ўғлим, – деди у, – сенинг бундан бошқа ишинг йўқми? Булар чуқур баҳслардир… Сенга, менга ўхшаган неча-неча мутафаккирлар бу уммон ичида ғарқ бўлиб кетишгандир. Бу масалаларни ҳал этмоқ эмас, фақат тўғри тушуниш учунгина чуқур маълумотга эҳтиёж бордир… Шундай экан, сен ҳозирчалик ўз илм тўрвангни тўлдиришга ҳаракат қил. Агар мумкин бўлса, дунёвий тўрвангни ҳам эътибордан қочирма. Агар у жуда бўш бўлмаса ерсан, ичарсан. Кўнглинг тинч бўлгандан кейин бу масалалар билан шуғулланарсан. Ёхуд яхшиси, шуғулланмассан. Ҳар қалай… Ана шунақа, ўғлим…
Шоҳин домланинг кўзойнагида икки томчи ёш милтиллаб турганини кўргач, оталарча бир виқор билан елкасига қоқди:
– Дардимни тушунмади деган хаёлга борма, мулла, – деди. – Эътиқод инқилоби инқилобларнинг энг
Казино – бар, ресторан.
