бағрида наврўз гурунглари қизийди, айтишув ва лапарлар бошланади, беллашувлар авж олади.
“Қутлуғ кунда ғамга ботмай ўйнаб кул, дилинг пок, тилакларинг эзгу бўлсин. Ана шундагина келгуси Наврўзларга ҳам шоду хуррам етасан”, дейишади кексалар.
Қош қорайиб тун киргач, сумалак қозони атрофида давра қурилади. Момолардан бири чилдирма чалади, уни эшитганлар “сумалак сайли” бошланганини билиб узоқ-яқиндан келаверадилар. Энг аввал момолардан бири ўйину лапарни бошлаб беради. Лапар бундай бошланади:
Осмонларда камалак,
Қозон тўла сумалак,
Сайилдан бердик дарак,
Келаверинг минг малак,
Сумалак, ҳо сумалак…
Кейин бошқалар ҳам шу момога жўр бўлишади:
Узоқ осмону фалак,
Қайдадир ўттиз малак,
Улар солмаса намак,
Қачон пишар сумалак?!
Сумалак, ҳо сумалак…
(Айтишларича, сумалак қозони атрофига келиб ўтирган ўттиз малак тонгга яқин қозонга туз-намак ташлаб, сўнг учиб кетишаркан. Бу эса сумалакнинг пишганини билдираркан. Шу учун ҳам лапарда тузнамак сўзи тез-тез тилга олиб турилади.) Онахонлар энди навбатни ёш қизу келинчакларга берадилар. Қиз-жувонлар рақс тушиб, бир-бирларига гал бермай, ўзлари билган халқ қўшиқларидан куйлайдилар.
Саҳар чоғида дам еб, пишган таомни сузишни кекса аёл бошлаб берган. У “Бисмиллоҳир роҳманир роҳийм” деб қозон оғзини очади ва шундай сўзларни такрорлайди:
Ғойибдан барака
Беҳиштдан маза,
Менинг қўлим эмас,
Биби Фотима онанинг қўллари…
Сўнгра сумалак қатор идишчаларга сузилиб, биринчиси ён-атрофдаги кекса ёки дардман кишиларнинг уйларига элтиб берилади. Шу жиҳатдан олганда, сумалак жуда кўп яхшиликларга йўл очувчи қутлуғ таом саналади. Сумалак сузаётган аёл қозон бошида ҳазил аралаш хиргойи қилиб туради:
Том боши қизил алвон,
Сумалак минг бир дармон.
Сумалак етмай қолган,
Армон қилар- а, армон…
Сумалак, ҳо сумалак!
Момо чанқовузни лабига тутади.
Бобо дўмбирани сайратади.
Болакай қамишдан сибизиқ ясайди.
Катта майдондан отлар дупури эшитилади. Барча “қизқувди”ни кўрмоққа шошилади.
Бир томонда кураш давом этади.
Бир ёқда “арқон тортиш” беллашуви…
Беллашув тугаб, ҳаммалари “келинсалом” бўлаётган жойга ошиқадилар. Кайвони момо ўртага чиқиб “салом” айтади:
Қуллуқ бўлсин Наврўзжон,
Нонга тўлсин дастурхон,
Юрт бўлсин тинч ва омон,
Ҳамма-ҳаммага салом…
Келинчаклар заррин ҳарир пардалари ортидан ним табассум қилишиб, аста саломга эгиладилар.
Қуёш укпар булутлар орасидан мўралайди. Шабадада кўклам ҳиди. Бир дуркун қизлар сайил бўлаётган адир томон ўрлайдилар. Олдинда бораётгани беихтиёр тўхтаб қолади.
– Қизларжон, бу ёққа бир қаранглар!
Қияликдаги
