нашр этиларди. “Замон, замон, бизнинг замон!” деган ашулалар бекорга тўқилмаган-да! Иброҳим Раҳим комфирқанинг севимли адиби эдилар. “Оқибат” ўзбекистонликларнинг Россиядаги унумсиз ерларни партия қарорлари асосида обод қилишдаги фидокорликлари ҳақида эди. У киши бадиий асар ёзишга ўзларини уринтирмай публицистика билан шуғулланиб юраверсалар яхшироқ бўлармиди. Чунки бадиий асар талабларига жавоб бергувчи қобилиятлари асарларида сезилмасди. Тўғри, асарда қизиқарли воқеалар, кутилмаган қаҳрамонлар учрарди. Бироқ булар бадиий бўёқларда эмас, публицистик баёнларда бериларди. Фикримни аниқроқ ифода этиш учун гўзал табиат манзарасини рангли бўёқларда чизган моҳир рассом асарини мисолга келтираман. Бу асарда фақат табиат манзараси эмас, табиат фалсафаси муҳрланган бўлади. Расмга ўн марта қараган одам бу фалсафани бирин-сирин ўқигандай бўлаверади. Устоз адибларнинг асарлари шундай. Лекин худди шу гўзал табиат манзарасини тажрибасиз фотоҳаваскор суратга олди, дейлик. Оқ-қора рангдаги фотоқоғозга хира туширилган манзарадан сиз қандай завқ оласиз?
“Оқибат”да бир неча ажойиб воқеалар бор эди. Шулардан бири: 30-йилларда битта сигири борлиги учун қулоқ қилинган деҳқон тақдири берилган. Сталин даври тугагач, қулоқ қилинганлар юртларига қайтишган. Лекин у киши Россиянинг овлоқ қишлоғида қолиб кетган. Бу мудҳиш ҳолат оддий баёнда берилган. Мен адибга “Айнан шу тақдир асосида романни қайта ишлаш керакмикин”, деб таклиф этгандим, “Бу ҳам ўз вақтида бўлар, ҳозирча шундайлигича чиқаверсин”, дедилар. Ноилож ишга киришдим. Тўмтоқ жумлаларни эпақага келтириш, жумладаги эга-кесимни жойига қўйиш, мантиқсиз саҳифаларни қисқартиришга анча куч сарфладим. Иброҳим Раҳим билан Назир Сафаров асарларини таҳрир қилишнинг осонлиги шундаки, ҳар қанча қалам урилса, индашмас эди. Назаримда тилдаги нўноқликларини ўзлари ҳам билишганлари учун муҳаррир билан талашиб-тортишишмасди.
“Оқибат” романи кўп нусхада нашр этилди ва оқибатда Ҳамза номидаги Давлат мукофоти билан тақдирланди. Асарнинг мукофотланишида нашриёт муҳаррирининг мутлақо ҳиссаси йўқ. Мукофотлар кимга ва қандай тарзда берилиши барчага маълум эди. Мукофотланиши учун асар яхши ёзилган бўлиши шартмас, ёзувчини Шароф Рашидов яхши кўриши зарур эди. “Оқибат”ни мукофотга номзод қилиб кўрсатганлар, мукофотлар қўмитасида “тақдирлансин” деб овоз берганлардан нечтаси бу романни ўқиган экан, каминага номаълум. Афсусланарли жойи шундаки, адибнинг вафотидан кейин бу асарлар унутилди. Мен каби кўз нурини тўккан муҳаррирларнинг хизматлари ҳам йўқлик дунёсига ҳукм қилинди. Нашриёт интизомига бўйсунганимиз учун Қиёматда жазога мубтало бўламизмикин, деган қўрқувда тавба қиламан. Шу хизмат учун олган маошим қанчалар ҳалол экан, бу ҳам камина учун бир муаммо. Марҳаматли ва раҳмдил Аллоҳнинг тавбаларни қабул қилишидан умидворман.
Каминани “илғорлар” сафига қўйган яна бир асар Комил Яшиннинг “Ҳамза” романи эди. Бу асар ҳажман “Оқибат”дан катта
