ўтган асрнинг 90-йиллари аввалида Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида раҳматли шоиримиз Муҳаммад Юсуф билан бирга ишлар эдим. Бу ўринда нега айнан бу ажойиб инсонни эслаётганимнинг боиси бор, албатта.
Мен ҳар икки шоир ижоди билан яқиндан таниш бўлган хайрихоҳ мухлис сифатида Муҳаммад Юсуф ва Маҳмуд Тоирнинг ижодий услублари, ҳаётий ва бадиий қарашлари ҳам ўхшаш эканини пайқаган, шунинг учун уларни таништириб қўйишни истар эдим. Фурсати келиб, ниятимга етдим.
Ҳозир эслаб, кўнглим ёришади. Улар дўстлашиб, то Муҳаммад Юсуфнинг вафотига қадар, ўн йил давомида қалин оға-ини бўлиб, адабиёт йўлларида ҳамнафас бўлиб ижод қилдилар.
Бугун бу икки донгдор шоирнинг ҳам минглаб-миллионлаб мухлислари бор. Бу бежиз эмас, албатта. Улар оддий одамларнинг қалбини тўлқинлантирган, дилининг тўрида, тилининг учида турган гапларни топиб, содда ва халқона оҳангларда айта олганлари учун ҳам барчага севимли ва қадрлидир.
Қаранг, ўзбекнинг улуғ ўғлони Муҳаммад Юсуф мустабид тузум даврини, унинг бутун моҳиятини бир сўз билан қандай таъсирчан йўсинда тасвирлаган эди:
Гарчи бошин эггани йўқ эдик бизлар,
Экканидан теккани йўқ эдик бизлар.
Ватанида ватани йўқ эдик бизлар…
Соддагина, хоксоргина сўзлар, лекин улар замиридаги маънонинг теранлиги ҳар қандай одамни лол қолдиради. “Ватанида ватани йўқ эдик бизлар” – эл-юртимиз бошидан кечирган мудҳиш кунларнинг бундан ортиқ ҳаққоний таърифи бўладими!
Атоқли адабиётшунос олим ва мунаққид, раҳматли устозимиз Озод Шарафиддинов ўз вақтида Муҳаммад Юсуф ижоди ҳақида шундай фикрларни билдирган эди: “Унинг шеърлари бир қарашда жуда содда, жўн ёзилганга ўхшаб туюлади. Аммо унга ўхшатиб ёзиб кўринг-чи? Қўлингиздан келмайди! Унинг осон ёзиладиганга ўхшаб кўринган мисралари мухлисларини йиғлатади, кулдиради, ўз оғушига тортиб олади”.
Мен бу фикрларни ҳеч иккиланмасдан Маҳмуд Тоир ижодига нисбатан ҳам айтиш мумкин, деб ўйлайман. Чунки Маҳмуд Тоир ижоди ҳам халқимизнинг зоҳиран содда, ботинан чуқур тафаккур чашмасидан озиқланади, сув ичади ва ундан нозиктаъб шеърхонларни ҳам баҳраманд этади.
Кейинчалик Озод домла Маҳмуд Тоир шеърларига ҳам шундай ҳаққоний баҳо берди. Орадан йиллар ўтиб, Саид Аҳмад, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Иброҳим Ғафуров каби адабиёт дарғалари ҳам бу ҳақиқатни эътироф этиб, унинг асарлари ҳақида самимий ва холис фикрларини билдирдилар.
Шоирнинг бир нафасда ёзилгани равшан кўриниб турган мана бу қуйма сатрларига эътибор беринг. Уларда халқ достонларига хос поэтик тафаккур, элимизнинг қадим мақолларига, Маҳмуд Қошғарийнинг “Девон”ида зикр этилган халқчил ҳикматларга ҳамоҳанг теранлик, Лутфий, Отойи, Махтумқули сингари мумтоз шоирларимиз ижодига хос донишмандлик ва табиий равонлик акс этмаганми:
Шоирлари ухлаб ётса, элини ким уйғотар?..
***
Уйида бахти борлар ҳар ерда бахтиёрдир.
***
Нафс ғолиб келган жойда
Кўнгил
