– Во-о!..
Кўкси куйишиб оғриб, Мўмин Хол мунграйиб қолди.
…ўзбекда бир адовати бўлиши керак бу ифлоснинг. Бўлмаса… Ахир, юрагида ёли борларни ҳар хил баҳоналар билан битта-битта гумдон қилишаяпти-ку! Наҳотки… наҳотки?!.
– Ҳозиргина айтган гапинг учун сениям қамоқда чиритворишимиз мумкин. Лекин, хотиржам бўлавер, қамоққа тушмайсан. Сен – чавақсан. Давай, ёз!
Ахийри, эзғин алфоз, хушлар-хушламас ёза бошларкан, Мўмин Хол сассиз-садосиз хўрсиниб, ўз бошига ўзи маломат ёғдираверди.
… адо бўлдинг, Мўмин Хол. Бу кунингдан ўлганинг яхши эди, Мўмин Хол. Тамом… тамом – у дунёнгу бу дунёнгга ўт кетди, Мўмин Хол!..
– Сен судга бормаслигинг керак, Холов, – деди Балоян. – Судда қат-наш-маслигингга рухсат берамиз. Аммо, суд раиси номига, касаллигим туфайли суд-да қатнашолмайман, деб телеграмма жўнатишинг шарт! Тушундингми, Хо-лов?.. Тушундинг-а?..
Мўмин Хол миқ этмай, ҳамон ўз-ўзига маломат ёғдирган куйи, ночор… ноилож тилхат ёзишда давом этаверди.
II
Эртага ҳаво яна ҳам жазирамароқ бўлишидан дарак бериб, қуёшботардаги ола-чалпоқ булутлар тобора алвонланмоқда эди.
Ботаётган қуёшга бир нигоҳ ташлаб, Мўмин Хол баттар бетоқатланди. Катта йўлга тушгач, машина тезлигини ошираверди. Тилхат ёзганидан бўғилиб, энди қилмишини ҳеч бир важ билан оқлаёлмай, билъакс, ўзидан нафратлан-ганча, хаёлан мадад изларкан, барибир, қутулиб қоларига ишонолмади.
… ахир, қиёматли виждон азоби-чи?.. Агар судга чақиришса… Хўп, теле-грамма жўнатиб, бир марта чап берарман, лекин яна чақиришса-чи?.. Чақи-раверишса-чи?
Уч кун олдин, – биринчи тергов чоғида, – уларнинг айтган гапларини эслади: бизга сен эмас, Карим Раҳим керак. Агар тилхат ёзишдан бошқа яна бир талабимизни бажарсанг, кейин биз шундай қиламизки, ҳам қамалмайсан, ҳам ишингда қолаверасан.
… яна нима қилишим?.. Қанақа иш бўлиши?.. Йўқ, у имонсизларга ишониб бўлмайди. Уч тузга тушдинг – ҳам ўзинг куйдинг, ҳам бир бечорани куйдирдинг, ҳам… Бунақасини бандаям, Худоям кечирмайди, Мўмин Хол. Адо бўлдинг, Мў-мин Хол!..
Аллақачон қош қорайган, оппоқ дока чорсу ўраган қиз-жувонлар ўзларидан узун-узун сояларини судрашиб даладан қайтмоқда эдилар.
Кўнглидан кечаётган тўзғин… эзғин хаёллар таъсириданми ё анави қиз-ларга кўнглида маъюс бир ниманидир туяётганиданми, аллатовур бошини чай-қаб, таниш, қадрдон дарвоза рўпарасида Мўмин Хол машинани тўхтатди. Эш-икни қулфламади. Секин ҳовлига кирди.
Айвондаги сўрида тоғаси газета ўқиб ўтирган экан, оёқ товушини эшитиб, бошини кўтарди, қўлига кўзойнагини олди:
– Ке, Мўминбой, – деб, дабдурустдан безовталанди. – Ҳа, тинчликми?..
Мўмин Хол тоғаси билан қўллашди, омонлашди. Кейин, дам ютиниб, дам хў-синиб, бошига ёпирилган мусибатни сўйлагач:
– Маслаҳатга келдим, тоға, – деди.
Тоға бошини қашиди, қошларини сийпалади; аллақачонлар тоғасининг қош-ларига қуюқ оқ оралаган
