Türkistan asıllı Hintli mütefekkir şair. Devrinin Melikü’ş-Şuarâ’sı. Eserlerini Çağatay Türkçesi ve daha çok Farsça yazmıştır. Klâsik şiirin her şeklinde eserler vermiştir. Eserlerindeki mısra sayısı 147.000 kadardır. Mesnevîleri: Muhîtül’-A’zam, Tılsım-ı Hayret, Tûr-ı Ma’rifet, İrfân. Mensur eserleri: Çehâr Unsur, Nikât, Ruka’ât.
45
Sofi Allahyar (17. y.y.): Murâdü’l-Ârifîn, Tuhfetü’t-Tâlibîn, Meslekü’l-Müttekîn ve Sebâtü’l-Âcizîn adlı eserlerin sahibi olan Türkistanlı mutasavvıf şair. Sade ve canlı halk diliyle yazdığı için eserleri çok okunmuştur.
46
Emir Ömerhan (1787-1822): Hokand hanı (1809-1822), şair. Emîrî mahlasıyla klâsik tarzda şiirler yazmıştır. Divanı, 1882 yılında İstanbul’da, 1905 yılında Taşkent’te neşredilmiştir.
47
71 cm.lik uzunluk ölçüsü.
48
Kolbasa: Sucuk
49
Sergey Aleksandroviç Yesenin (1895-1925): Rus Sovyet şairi. İntihar ettiği rivayet edilmektedir.
50
Mahmudhoca Behbûdî (1875-1919): Türkistan Cedit hareketinin önde gelen temsilcilerinden, gazeteci, yazar. 1903 yılında Semerkand’da Cedit Mektepleri açmış, bu mekteplerde okutulmak üzere ders kitapları yazmıştır. 1906 yılında toplanan Rusya Müslümanları Kurultayı’na Türkistan delegelerinin başkanı olarak katılmıştır. 1913 yılında Semerkand’da, “elü halknıŋ közini açışge bâis” olmak üzere Semerkand gazetesini çıkarmıştır. Gazete maddî imkânsızlık sebebiyle 45. sayıdan sonra kapanınca, 1913 yılında yine Semerkand’da Ayna dergisini çıkarmaya başlamıştır. Türkistanlı Ceditçilerin en önemli yayın organlarından biri kabul edilen dergi, 1915 yılı ortalarına kadar 68 sayı çıkmış, bu sayıdan sonra maddî imkânsızlık sebebiyle kapanmıştır. Bunlardan başka, aynı dönemde Türkistan’da ve Türkistan dışında neşredilen birçok gazete ve dergide yüzlerce yazısı yayımlanmıştır. 1911 yılında, eğitimin önemini ortaya koymak üzere Türkistan’da yazılmış ilk tiyatro eseri olarak kabul edilen Pederküş yâhut Okımagen Balanıŋ Hâli adlı piyesi yazmıştır. 1917 yılı Kasım ayı sonunda ilân edilen Türkistan Muhtar Hükûmeti’nin kuruluşunda da hizmeti geçen Behbûdî, 1919 yılında Buhara Emiri Âlimhan’ın adamları tarafından katledilmiştir.
51
Abdurrauf Abdurrahimoğlı (Fıtrat) (1886-1938): Şair, yazar, dilci, edebiyatçı, eğitimci, gazeteci, fikir ve devlet adamı. Türkistanlı Ceditçilerin önde gelen temsilcilerindendir. İstanbul’da Mekteb-i Hukuk’da eğitim gördü (1909-1913). 1917 yılında Hürriyet gazetesini çıkardı. 1919 yılında, Ceditçi aydınların toplandığı Çığatay Gürüngi adlı derneği kurdu. Buhara Halk Cumhuriyeti Eğitim Bakanı (1921) ve Başbakan Yardımcılığı (1922) görevlerinde bulundu. Moskova’da Şark Dilleri Enstitüsü’nde, Semerkand Pedagoji Akademisi’nde, Buhara ve Taşkent Eğitim Enstitülerinde, Dil ve Edebiyat Enstitüsü’nde çalıştı. Hind İhtilâlçileri, Temür Sağanası, Oğızhan, Ebâ Müslim, Kan, Begican, Çin Seviş, Tolkın, Ebülfeyzhan, Arslan piyeslerini yazdı. Edebiyatçı olarak Edebiyat Kâideleri, Eski Özbek Edebiyatı Nemuneleri, Aruz Hakıda adlı eserleri, dilci olarak Özbek Tili, Özbek Tili Sarfı adlı kitapları yazdı. Türkistan edebiyatı ve Türk dili hakkında pek çok makalesi yayımlandı. 1937 yılında milliyetçilik ve Türkçülük suçlarından dolayı tutuklandı, 1938 yılında kurşuna dizildi.
52
Hint İhtilâlçileri: Fıtrat’ın 1920 yılında yayımlanan beş perdelik tiyatro eseri. Eserde, Hint Müslümanlarının İngilizlere karşı verdikleri istiklâl mücadelesi anlatılmaktadır.
53
El (Bayrağı): Hokand’da 1917 yılında Eylül-Kasım döneminde, haftada iki defa olmak üzere toplam olarak 20 sayı çıkan bir gazetedir. Hokandlı milliyetçiler tarafından çıkarılan gazete
1
Şükrullah, “Ma’rifetniŋ Başı Ezgülikke İşanış”,
2
Şükrullah,
3
Kaysın Kuliyev, “Yarkın Talant”,
4
5
Pavel Ulyaşov, “Vicdan ve Muhabbet Bilen (Şükrullâ Portretige Çizgiler)”,
6
7
Açıl Tâhirov, “Bürgüt Pervâzı”,
8
“Hakikatni Aytışdan Çöçimeylik”,
9
Metyakub Koşcanov, “Serhisâb (Şâir, Nâsir, Dramaturg)”,
10
“Hakikatni Aytışdan Çöçimeylik”,
11
Sâbir Mirveliyev,
12
“Hakikatni Aytışdan Çöçimeylik”,
13
“Deŋizde Bir Tün..”,
14
Begali Kâsımov, “Özbek Edebiyatı”,
15
Server Azimov, Kudret Ahmedov, Yusuf Sultanov,
16
Milliy mahdudlik: Sovyet ideolojisinin emrettiği enternasyonalist vatan anlayışını reddederek millî sınırları vatan olarak benimsemek.
17
Seydulla Mirzayev,
18
Kaysın Kuliyev,
19
İbrahim Gafurov, “Şükrullâ Hakıda Etüd”,
20
Naim Kerimov, “Katağan Yıllar Hakikati”,
21
Narbay Hudaybergenov, “Kanlı-Kansız Fâcialar (Kefensiz Kömilgenler’ni Okı
