ve Türkistan’ın diğer şehirlerinde dökülen kanlar, Türkistan’ın parçalanması, halkın açlık, sefalet ve çaresizliği, esir Türkistanlıların ümitleri ve yüksek millî şuuru, açık veya mecaz yoluyla ve sanatkârane bir üslûpla dile getirildi.
Türkistan’ın parçalanıp Özbek Sovyet Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra takip edilen politikalar karşısında, diğer millî aydınlarla birlikte Çolpan da çaresiz susmak zorunda kalmıştır. 1925 yılında kendisi, “etraftakiler güçlüymüş, eğdim boynumu” demek suretiyle sanat anlayışındaki zoraki değişikliği itiraf etmiştir.
Aralıksız devam eden baskı ve tehditlerin ardından 14 Haziran 1937 tarihinde, milliyetçi olmak suçundan dolayı “halk düşmanı” olarak tutuklandı ve bir yıldan fazla süren sorgu ve işkencelerden sonra 4 Ekim 1938 tarihinde kurşuna dizilmek suretiyle idam edildi.
Kar Koynunda Lale
I
Bir, iki, üç, dört… Beş; beş… Altı! Yedi, sekiz, dokuz, on…
Küçücük, kırmızı iplerle süslü bezden top yolunu şaşırıp kaçtı, gidip aşağıdaki ağılın duvarına yaslanıp büyüyen şekerpare kayısı fidanına çarptı ve zıplayıp “şap” diye havuza düştü…
Kızlar hep birden:
– Vay! Canın çıkmasın. Havuza düştü işte, diye bağırıştılar. Topu tutmak için peşinden koşan Şerafet de havuzun yanında taş kesilip kalıverdi.
Top, suya batıp sonra havuzun ortasından çıktı ve kızların hevesli, fıldır fıldır gözlerinin önünde ağır ağır, kasıla kasıla yüzmeye başladı.
Kızlar, suyun üstünde hiçbir şeye aldırış etmeden yüzen topa bakakaldılar ve bu sırada birbirlerine bakıp gülümsediler.
Kasap Taci’nin küçük kızı Turgunbuş koşarak gidip ağılın damına çıktı. Bir kenara yığılmış dut odunlarının arasından uzun bir dalı kırıp havuz kenarına geldi ve o dal ile suyu kendine doğru çekmeye başladı. Kızlar onun etrafına toplanarak topun sudan kurtarılmasını beklemeye başladılar.
Su, suni akıntıyla kızlara doğru akmaya başladıktan sonra yarıya kadar suya gömülen top bazen batıp bazen çıkarak yavaş yavaş kenara geldi. Kızlar çığlıklar atarak topu yakaladılar.
Suda iyice ıslanan topu Şerafet aldı ve “Hey, kaçamazsın. Yakalandın işte!” diyerek yere vurdu. Onun bu yaptığına tacir Abdullah’ın kızı Tuti üzüldü. Hemen gidip yerden topu aldı ve:
– Hey! Bunun ne suçu var? Canı mı var bunun? Siz düşürdünüz. Şimdi zavallıya beddua mı ediyorsunuz? diyerek topu suya daldırıp silkeledikten sonra dudağını ısırarak bütün gücüyle sıkmaya başladı.
Şerafet kızlara bakarak:
– Ne kadar sıksak da ıslak top zıplamaz. Şimdi başka kimde top var?
…
– Vay! Canım çıkmasın. Kimsede yok mu? Saltanat! Sende vardı ya…
– Bende vardı ya, dün canı çıkmayası Gülnare kaybetti.
– Yoksa oyun bitti.
– Olmaz. Başka oyun oynarız.
– Hey, Canı çıkmayasıca! Top oyunundan iyisi var mı?
– Hey, Şerafet! Eve gidip Rus topunu alsan olmaz mı?
– Rus malı topum yarıldı.
– Vay akılsız! Ne zaman?
O sırada bağın küçük kapısından hızla koşarak küçük bir kız geliyordu. Turgunbuş birdenbire:
– Hah işte kızkardeşim geldi. Eve top almaya göndereyim, dedi.
Bütün kızlar:
– Evet! Evet! Fazilet’i gönderelim, dediler.
Küçük kız Fazilet, koşarak gelip ablasının boynuna asıldı.
– Biraz kenara gel abla. Sana çok mühim bir şey söyleyeceğim.
Bütün kızlar birden:
– Heyecanlı olsun, heyecanlı. Hepimize söyleyiver!
– Yok, ablama söyleyeceğim.
– O zaman ablan bize söylesin.
Abla-kardeş, havuz kenarına gittiler. Bekçi İşmet’in çokbilmiş, her şeyden haberi olan kızı Tillahan dikildi:
– Mühim meselenin ne olduğunu söylemese de biliyorum.
– Biliyorsan söyle bakalım…
– Ne olacak, Turgunbuş’a güvey gelmiştir.
Hepsi birden gülüştüler. Kızların yanına dönen Turgunbuş:
– Olmaz olsun. Bana güvey değil, Şerafet’e görücü gelmiş, dedi.
Kızlar birbirlerine baktı. Şerafet kızarmış, olduğu yerde donup kalmıştı.
II
Şerafet’in babası Semender Ağa eskiden meşhur bir tüccardı. Onca sıkıntılı yıllarda, kâr zarar zamanlarında işini yürütmüştü. Sonunda geçen yıl bahar başlarında batmıştı. Varını yoğunu satıp borçlarını ödedikten sonra iyice sofu olup şeyhin dergâhına kapılanmıştı.
Sabahları erkenden şeyhin dergâhına gider, zikir yoksa da şeyhin işlerini yapar, akşam geç vakitte evine gelirdi. Eve geldikten sonra da bir kaşık katı kuru ne varsa yer, sarık bezinden yapılmış seccadesinin üstüne oturup kehribar tesbihini defalarca çekerek “vazife”lerini yerine getirir, sonra ta seher vaktine kadar hüngür hüngür ağlardı.
Bir gün şeyhin dergâhında heyecanlı bir zikir oldu. Zikir merasimine başka şehirlerden de ateşli ilahiler okuyan hafızlar gelmişti. Dergâhın içerisi hınca hınç doldu. Sabah namazından sonra başlayan zikir yatsıya kadar ancak sona erdi. Birçok insan kendinden geçip yerlerde yuvarlandı. Cezbesi yüksek olup yanan sofulardan bir iki tanesi kendilerini havuza attılar. Kısacası o gün kıyamet günü oldu.
Ertesi gün erkenden mihrabın önünde şeyh hazretleri oturuyordu. İki yanında üçer olmak üzere altı tane hafız vardı. On beş kadar da mürit içerdeydi…
Şeyh, mübarek başını eğmiş, sessizliğe dalmıştı.
Dışarıda kalabalık, bağırış çağırış… Biri koyun getirmiş, biri ekmek yüklenmiş, biri giyim kuşam…
Semender Ağa dergâhtan çıktı. Gelen adakların hepsini gördü, gözden geçirdi.
– Hey
