futra.
365
kolaska — powoz, bryczka.
366
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
367
Wisniowiecki, Jeremi Michal herbu Korybut (1612–1651) — ksiaze, dowodca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec pozniejszego krola polskiego, Michala Korybuta Wisniowieckiego (1640–1673).
368
asystencja (lac.) — towarzystwo.
369
komunikiem isc (daw.) — jechac konno wierzchem, w siodle; komunik (daw.) — jezdziec, kawalerzysta.
370
tuszyc (daw.) — myslec, sadzic.
371
jejmoscianka — tytul grzecznosciowy, skrot od: jej milosc panna.
372
kolpak — wysoka czapka bez daszka, z futrzanym otokiem.
373
bojar — rycerz, szlachcic ruski lub woloski.
374
Czerkasy — miasto na prawym brzegu Dniepru, polozone ok. 100 km na poludniowy zachod od Lubniow.
375
polityka — tu: grzecznosc.
376
karalasz — zolnierz woloski.
377
kniahini (z ukr.) — ksiezna na Rusi, zona kniazia.
378
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
379
Wisniowiecki, Michal (zm. 1616) — ksiaze, magnat kresowy, starosta owrucki, zonaty z corka hospodara woloskiego, Jeremiego Mohyly, ojciec ksiecia Jeremiego Wisniowieckiego (1612–1651); podobno zabila go trucizna, podana w komunii swietej.
380
error (lac.) — blad, pomylka.
381
salwowac (z lac. salvo: ratuje, zbawiam) — ratowac.
382
promulgowano (z lac. promulgo: wyjawiam, obwieszczam) — ogloszono.
383
zold — tu: zaplata.
384
fawor (z lac., daw.) — przywilej, wzgledy.
385
karalasz — zolnierz woloski.
386
bojar — rycerz, szlachcic ruski lub woloski.
387
Kahamlik — rzeka na srodkowowschodniej Ukrainie, na lewym brzegu Dniepru.
388
karalasz — zolnierz woloski.
389
woloski — z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
390
Bohun, Jurko — postac wzorowana na pulkowniku kozackim, Iwanie Fedorowiczu Bohunie (ok. 1608–1664), jednym z przywodcow powstania Chmielnickiego.
391
teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
392
poczet — orszak, druzyna, sludzy, towarzyszacy panu w podrozach.
393
sloboda — nowo powstala osada, ktorej mieszkancy zostali zwolnieni na kilkadziesiat lat od oplat i zobowiazan feudalnych.
394
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
395
poganie — tu: muzulmanie, Tatarzy.
396
Bialogrod a. Akerman (dzis ukr.: Bilhorod-Dnistrowskij) — miasto polozone nad limanem Dniestru, ok. 20 km od Morza Czarnego, na terenie dzisiejszej pld. Ukrainy, ok. 50 km na pld. zach. od Odessy, zalozone w VI w. p.n.e. jako kolonia grecka, w XVII i XVIII w. w rekach tatarskich.
397
synowica (daw.) — bratanica.
398
A ty odlitaj, Laszku, od kolaski, koly step baczysz (ukr.) — Odlatuj, Polaczku, od kolaski, kiedy widzisz step.
399
szczo z toboju (ukr.) — co z toba.
400
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
401
Hodi, siromacha (ukr.) — dosyc, wilku; siromacha (daw. ukr.) — wloczega; wilk-samotnik.
402
watazka — przywodca oddzialu wolnych Kozakow lub herszt bandy rozbojnikow.
403
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
404
Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp.
405
kolban (daw. ukr.) — jama, glebina, bystrze.
406
oczeret — trzcina; szuwary.
407
towarzyszow — dzis popr. forma D. lm: towarzyszy.
408
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
409
tabun — stado koni.
410
ulus — tatarska jednostka administracyjna, ogol ludnosci podporzadkowanej jednemu z chanow.
411
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
412
czajka — wioslowo-zaglowa, pelnomorska lodz kozacka.
413
Niz a. Zaporoze — kraina ponizej porohow Dniepru, zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
414
Bakczysaraj — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.
415
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
416
Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiedzy Dniestrem a Dunajem, w XVII w. w rekach Tatarow z Bialogrodu.
417
komysz (daw.) — zarosla; kryjowka.
418
zlotoglow — tkanina ze zlotych nici.
419
lama — tkanina jedwabna, przetykana zlotymi nicmi.
420
kobierzec — dywan.
421
adamaszek — kosztowna tkanina, najczesciej jedwabna, z wzorami matowymi wytkanymi na lsniacym tle.
