id="n_540">
540
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
541
Zadnieprze — Lewobrzezna Ukraina, tereny na wschod od Dniepru, gdzie polozone sa np. Poltawa i Lubnie.
542
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrot stosowany w XVII w. wylacznie w pismie.
543
choragiew tatarska — hist. jednostka polskiego wojska, oddzial lekkiej jazdy, liczacy ok. 100 zolnierzy; nazwa wiaze sie z tatarskim stylem walki, w ktorym szybkosc i zwrotnosc rekompensowala brak ciezkiej zbroi; wojsko tego typu sprawdzalo sie doskonale w czasie poscigow za uciekajacym nieprzyjacielem.
544
polanka — tu: oboz wojskowy.
545
od Tatar — dzis popr. forma D. lm: od Tatarow.
546
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
547
prezydium (z lac. praesidium) — straz, zbrojna zaloga.
548
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
549
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
550
Kuczkasy (ukr. Kiczkas a. Kuczuk-As) — miejsce o duzym znaczeniu strategicznym, polozone na lewym brzegu Dniepru ponizej porohow, naprzeciw wyspy Chortycy, kiedys osada kozacka, dzis w granicach miasta Zaporoza.
551
mogila — tu: kopiec.
552
Czasem tez, chociaz i spokojnie bylo od Tatar (...) — sa to slowa Maszkiewicza, ktory mogl nie wiedziec o bytnosci Samuela Zborowskiego na Siczy [Samuel Zborowski (zm. 1584), magnat polski, rotmistrz krolewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywal na Siczy w latach 70-tych XVI w. Red. WL]. [przypis autorski]
553
Nienasytec — piaty z dziewieciu porohow Dniepru, blisko prawego brzegu znajdowal sie na nim 7-metrowy wodospad.
554
Scylla i Charybda (mit. gr.) — potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrazajace zeglarzom w Ciesninie Mesynskiej.
555
od niedogarkow (daw.) — z powodu niedopalonych resztek.
556
poloz — nazwa licznych gatunkow duzych, niejadowitych wezy.
557
1 lokiec — ok. 60 cm.
558
pro aeterna rei memoria (lac.) — na wieczna rzeczy pamiatke.
559
Ulisses a. Odyseusz — bohater Iliadyi Odysei Homera, przeklety przez Posejdona, boga morz, podrozowal przez 10 lat po swiecie, nie mogac trafic do domu.
560
do Hadu — do Hadesu; Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarlych.
561
fines (lac.) — granice, krance.
562
orbis terrarum (lac.) — krag ziemi.
563
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
564
wakans (z lac.) — wakat, wolne miejsce.
565
Miserere mei (lac.) — zmiluj sie nade mna.
566
lafa (starop.) — wikt, zold.
567
ochedostwo (starop.) — porzadek.
568
Malchus — wedlug Ewangelii sw. Jana sluga arcykaplana jerozolimskiego, czlowiek, ktoremu swiety Piotr obcial ucho podczas aresztowania Jezusa w Wielki Czwartek.
569
regimenta — dzis popr. forma M. lm: regimenty.
570
rekodajny — dworzanin, ktorego zadaniem bylo podawac reke pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp.
571
hajduk (z weg.) — lokaj.
572
pajuk (daw.) — czlonek sluzby lub strazy przybocznej; lokaj.
573
zolnierzow — dzis popr. forma D. lm: zolnierzy.
574
Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu srodkowego Dniepru.
575
Zadnieprze — Lewobrzezna Ukraina, tereny na wschod od Dniepru, gdzie polozone sa np. Poltawa i Lubnie.
576
detyna (ukr.) — dziecko.
577
hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbojnik, uczestnik ktoregos z powstan chlopskich na Ukrainie w latach 1730–1770; tu: awanturnik, opryszek.
578
Tytus Liwiusz (59 p.n.e.–17 n.e.) — historyk rzymski.
579
pastorum convenarumque plebs transfuga ex suis populis (lac.) — tlum pasterzy i przybyszow, zbiegow ze swoich plemion.
580
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
581
towarzysz — tu: rycerz, szlachcic, sluzacy w wojsku.
582
wojlok (z tur.) — filc, gruby material ze zbitej welny.
583
My po bozej mylosti kniaz i hospodyn (ukr.) — my, z bozej milosci ksiaze i pan.
584
etc (lac. et caetera) — i tak dalej.
585
Koriat a. Michal Giedyminowicz (ok. 1306 - ok. 1365) — ksiaze nowogrodzki, syn Giedymina, wielkiego ksiecia litewskiego; stryj krola polskiego, Wladyslawa Jagielly.
586
Rurykowicze — potomkowie Ryryka; Ruryk (zm. 879) — wodz Waregow (wikingow), zalozyciel panstwa ruskiego (Rusi Kijowskiej i Nowogrodzkiej).
587
zolnierzow — dzis popr. forma D. lm: zolnierzy.
588
Woloszka — kobieta pochodzaca z Woloszczyzny; Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
589
trabant (daw.) — zolnierz strazy przybocznej.
590
hospodar — tytul wladcy Woloszczyzny, panstwa polozonego na terenie dzisiejszej pld. Rumunii, zaleznego od Imperium Osmanskiego.
591
Tatarzy budziaccy — Tatarzy zamieszkujacy w Budziaku; Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiedzy Dniestrem a Dunajem.
592
Woloszczyzna
