593
czaus murza (z tur.) — wysoki urzednik dworski, wyslannik.
594
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
595
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
596
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
597
excitare (lac.) — wzbudzic.
598
non prohibeo (lac.) — nie zabraniam.
599
impediment (z lac.) — przeszkoda.
600
dworzany — dzis popr. forma N lm: dworzanami.
601
cor, cordis (lac.) — serce; tu B. lm corda: serca.
602
monstrum (lac.) — potwor.
603
jasyr — niewola tatarska.
604
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokoj dla dam) — damy dworu, stale towarzystwo ksieznej.
605
Apage, satanas (lac.) — idz precz, szatanie.
606
Musial czekac z tym, az cwierc wyjdzie — mowa o okresie karencji a. zaloby, ktory musi minac od smierci poprzednika; cwierc — kwartal, trzy miesiace.
607
J. O. — skrot od: jasnie oswiecony.
608
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
609
februarius, februarii (lac.) — luty; tu D. lp: lutego.
610
eiusdem matris (lac.) — tej samej matki.
611
bellum civile (lac.) — wojna domowa.
612
guldynka (starop.) — mysliwska strzelba gwintowana.
613
bitwa pod Solonica (1596) — bitwa, w ktorej hetman Zolkiewski pokonal kozackich powstancow Semena Nalewajki, a jego samego wzial do niewoli; zwana tez bitwa pod Lubniami a. bitwa pod Ostrym Kamieniem.
614
Zolkiewski, Stanislaw herbu Lubicz (1547–1620) — polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz krolewski, wodz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginal w czasie bitwy pod Cecora.
615
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
616
Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.
617
nad Solonice, gdzie ongi Zolkiewski tak strasznie Nalewajke, Lobode i Krepskiego pogromil — bitwa pod Solonica (1596), hetman Zolkiewski pokonal kozackich powstancow Semena Nalewajki, a jego samego wzial do niewoli; zwana tez bitwa pod Lubniami a. bitwa pod Ostrym Kamieniem.
618
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
619
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
620
Sula — rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy doplyw Dniepru; nad Sula leza Lubnie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
621
watazka — przywodca oddzialu wolnych Kozakow lub herszt bandy rozbojnikow.
622
szlachcic chodaczkowy — ubogi szlachcic.
623
inkaust (daw.) — atrament.
624
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
625
nahaj — bicz, szpicruta.
626
palcat — kij bojowy, bron cwiczebna do nauki szermierki.
627
dziryt — rodzaj wloczni.
628
masztalerz — stajenny.
629
cekhauz (z niem. Zeughaus) — arsenal, zbrojownia.
630
nadziak — bron o ksztalcie zaostrzonego mlotka, sluzaca w bitwie do rozbijania zbroi przeciwnika.
631
driakiew — roslina zielna.
632
pacholik a. pacholek — sluzacy, pomocnik.
633
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
634
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
635
obiecnie — dzis popr. forma 3 os. lp cz.przysz.: obieca.
636
woloszynek — kon woloski a. walach, kon kastrowany.
637
dyferencja (z lac. differo: odsuwam, odkladam) — tu: dlug.
638
terlica — stelaz siodla.
639
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
640
barwa — mundur.
641
cwierc — kwartal, okres trzech miesiecy.
642
Loboda, Fedir (zm. 1666) — dowodca pulku perejaslawskiego w latach 1648–1653, sedzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarl w Rosji na zeslaniu.
643
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zbrojny sluzacy.
644
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
645
ruski brzeg — prawy brzeg Dniepru nazywano ruskim, lewy tatarskim. [przypis autorski]
646
holysz (z ukr.) — golec, biedak.
647
Zadnieprze — Lewobrzezna Ukraina, tereny na wschod od Dniepru, gdzie polozone sa np. Poltawa i Lubnie.
648
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.
649
zenie (z ukr.)
