651
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
652
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
653
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
654
poczet — orszak, druzyna, sludzy, towarzyszacy panu w podrozach.
655
Zaporozec — Kozak z Zaporoza.
656
woskoboj a. woskobojnik (daw.) — czlowiek zajmujacy sie obrobka wosku pszczelego, uzywanego do produkcji swiec.
657
rybitwa (starop.) — rybak.
658
zbrojno — dzis popr.: zbrojnie.
659
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
660
krucy — dzis oppr. forma M. lm: kruki.
661
na Lachiw (daw. ukr.) — na Polakow.
662
Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
663
na borg (ukr.) — na kredyt.
664
ne na to, szczo je, ale na to, szczo bude (ukr.) — nie za to, co jest, ale za to, co bedzie.
665
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
666
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
667
grodowi — tu: zaloga zamku, zbrojni, Kozacy.
668
Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.
669
Boguslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone ok. 100 km na poludnie od Kijowa, nad rzeka Ros.
670
Korsun (dzis ukr.: Korsun-Szewczenkiwskij) — miasto na srodkowej Ukrainie nad rzeka Ros, w sredniowieczu zamek wladcow kijowskich, w XVII w. rezydencja Wisniowieckich; w bitwie pod Korsuniem (1648) Kozacy Chmielnickiego wraz z Tatarami zwyciezyli wojska polskie.
671
z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.
672
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
673
Lachy (z ukr.) — tak nazywali Polakow wschodni sasiedzi.
674
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
675
pan krakowski — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651.
676
Kalinowski, Marcin herbu Kalinowa (1605–1652) — hetman polny koronny, wojewoda czernihowski, zginal w bitwie pod Batohem (1652).
677
Loboda, Fedir (zm. 1666) — dowodca pulku perejaslawskiego w latach 1648–1653, sedzia generalny starszyzny kozackiej, po bitwie pod Konotopem (1659) pojmany przez Rosjan, zmarl w Rosji na zeslaniu.
678
Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
679
palanka a. polanka — oboz kozacki.
680
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
681
roj — rodzina pszczol; na wiosne czesc rodziny z mloda krolowa opuszcza ul, by zalozyc nowa kolonie gdzie indziej.
682
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
683
koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
684
choragiew woloska — oddzial lekkiej jazdy, sprawdzajacej sie dobrze w poscigach i zwiadach; w choragwiach tych sluzyli czesto zolnierze z Woloszczyzny, ale takze Polacy i Ukraincy.
685
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
686
koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny.
687
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
688
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
689
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
690
poroh (ukr.: prog) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemozliwiajaca swobodna zegluge; kraina ponizej porohow Dniepru nazywala sie Nizem albo Zaporozem i byla zamieszkana przez spolecznosc Kozakow zaporoskich.
691
bawic — przebywac, pozostawac.
692
sila (starop.) — duzo, wiele.
693
pocztowy — czlonek pocztu, sluga.
694
fawor (daw., z lac.) — wyroznienie.
695
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
696
libenter (lac.) — chetnie.
697
arcana (lac.) — tajemnice.
698
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
699
spuscic sie na kogos (daw.) — polegac na kims.
700
co o kim trzymac (daw.) — co o kim sadzic.
701
rekompensa (z lac.) — zadoscuczynienie, nagroda.
702
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zbrojny sluzacy.
703
nieruchomie — dzis popr.: nieruchomo.
704
mogila — tu: wzgorze, kopiec.
705
pidsusidok (ukr.) — bezrolny chlop, placacy gospodarzowi za mieszkanie wlasna praca, komornik.
706
dworzyszczowi
