zlotoglow — tkanina ze zlotych nici.
925
cyc (z hol. sits) — tani material bawelniany, perkal.
926
krzyze zdarte z cerkwi — Zaporozcy w czasie swych napadow nie oszczedzali nikogo i niczego. Do czasow Chmielnickiego nie bylo wcale cerkwi w Siczy. Pierwsza wlasnie Chmielnicki wystawil; nie pytano tam rowniez nikogo o wyznanie, i to, co opowiadaja o religijnym nastroju Nizowcow, jest bajka. [przypis autorski]
927
spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.
928
miriady — liczba uzywana w Grecji. Jej wartosc to 10 000; pot. uzywa sie tej nazwy w znaczeniu:wiele, nieskonczenie duzo.
929
Czertomelik — wyspa na Dnieprze u ujscia rzeki o tej samej nazwie, jedna z lokalizacji Siczy.
930
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
931
deputacja — przedstawicielstwo, poselstwo.
932
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
933
kurzen a. kuren — oddzial kozacki.
934
esaul — oficer kozacki.
935
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
936
Trastia joho maty mordowala (ukr.) — przeklenstwo: zeby cholera jego mac wziela.
937
Kolyb ja kotoroho w lob — gdybym tak ktorego w leb [uderzyl].
938
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
939
Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.
940
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
941
bulawa — bron charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej glowicy; W Polsce bron ta byla jedynie symbolem wladzy, nie uzywano jej w celach militarnych.
942
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
943
pohaniec (starop. z ukr.) — pogard.: innowierca, poganin a. muzulmanin.
944
Chmielnicki poczal mowic — sposob obradowania na Siczy opisany jest w diariuszu Eryka Lassoty, posla cesarskiego na Zaporoze w r. 1594. [przypis autorski]
945
dyszkrecji — popr.: dyskrecji.
946
carza krymskiego — tj. chana, tatarskiego wladcy Krymu.
947
Wladyslaw IV Waza (1595–1648) — krol Polski w latach 1632–1648.
948
wyleli — dzis popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: wylali.
949
niedrug (z ukr. nedruh) — wrog, nieprzyjaciel.
950
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
951
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
952
Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu srodkowego Dniepru.
953
Przyluka (dzis ukr.: Pryluki) — miasto w pln.-wsch. czesci Ukrainy, ok. 80 km na pln. od Lubniow.
954
Hadziacz — miasto w pln.-wsch. czesci Ukrainy, ok. 80 km na pln. wschod od Lubniow.
955
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
956
Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.
957
deputacja — przedstawiciele spolecznosci kozackiej.
958
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
959
piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.
960
Na pohybel (ukr.) — na zgube, na smierc.
961
Ne bude sobaka miasa isty (ukr.) — nie dla psa kielbasa.
962
pysara (ukr.) — pisarza.
963
ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) — ani pisac, ani czytac nie umiem.
964
Wolosz a. Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.
965
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
966
synowiec (starop.) — bratanek.
967
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
968
mirgorodzkiego — miasto Myrhorod lezy na Poltawszczyznie, we wsch. czesci Ukrainy, ok. 50 km na wschod od Lubniow.
969
kurzen a. kuren — oddzial kozacki.
970
oseledec (ukr. sledz) — warkocz, ktory w walce chronil kark Kozaka.
971
Ja toho Lacha znaju — on buw u Krymu (ukr.) — znam tego Polaka, on byl na Krymie.
972
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
973
obserwowany (z lac.) — tu: zachowywany, szanowany.
974
J. O. — skrot od: jasnie oswiecony.
975
paroksyzm — nasilenie sie negatywnych uczuc w stosunku do kogos lub czegos.
976
z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.
977
Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
978
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
979
