ukr.) — polski.
981
szczob z nym poihraty (ukr.) — zeby sie z nim zabawic.
982
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
983
Jarema (ukr.) — Jeremi.
984
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
985
Swynojady (z ukr.) — swiniozercy; Tuhaj-Bej jako dobry muzulmanin nie jadl miesa swin, ktore uwazal za nieczyste, i gardzil tymi, ktorzy je jedza.
986
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
987
Bazawluk — wyspa na Dnieprze u ujscia rzek Bazawlyk i Czertomlyk (Czortomelik), siedziba Kozakow, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
988
Tomakowka — wyspa na Dnieprze, ok. 60 km na poludnie od Chortycy, w XVII w. osrodek kozacki, dzis w granicach miasta Marhanec.
989
murza — tytul przyslugujacy ksiazetom tatarskim i perskim.
990
kaze, rozserdywsia (ukr.) — mowi, ze sie rozgniewal.
991
Rozserdywsia duze (ukr.) — rozgniewal sie bardzo.
992
Ne serdysia, druze (ukr.) — nie gniewaj sie, przyjacielu.
993
lira — instrument strunowy; na Ukrainie szczegolnie popularna byla lira korbowa.
994
teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
995
pysmo (ukr.) — list.
996
czehryncy — z Czehryna; Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
997
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
998
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — starosta nizynski, zmarl w niewoli po bitwie pod Zoltymi Wodami.
999
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1000
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
1001
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
1002
Bazawluk — wyspa na Dnieprze u ujscia rzek Bazawluk i Czortomlyk (Czertomelik), siedziba Kozakow, w XX w. zatopiona podczas tworzenia Zalewu Kachowskiego.
1003
Bismillach wlasc. bismillah (ar.) — w imie Boga.
1004
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1005
fructum (lac.) — owoc.
1006
hetman wielki — Mikolaj Potocki, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651), kasztelan krakowski, hetman wielki koronny w latach 1646–1651).
1007
obaj hetmani — hetman wielki koronny, Mikolaj Potocki, i hetman polny koronny, Marcin Kalinowski.
1008
Zaslawscy, Koniecpolscy — rody magnackie, utrzymujace wlasne armie.
1009
ktoren — dzis popr.: ktory.
1010
z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.
1011
krew wlasna poganom w jasyr oddasz — czlonkow wlasnego narodu oddasz w niewole turecka.
1012
futor a. chutor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiolek.
1013
sekundowac — tu: towarzyszyc, pomagac.
1014
Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1015
stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe — nazwy poszczegolnych danin, podatkow.
1016
Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.
1017
Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.
1018
Zolkiewski, Stanislaw herbu Lubicz (1547–1620) – polski magnat, hetman, kanclerz wielki koronny, wojewoda kijowski, kasztelan lwowski, sekretarz krolewski, wodz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginal w czasie bitwy pod Cecora.
1019
Koniecpolski, Stanislaw (1591–1646) — hetman wielki koronny w latach 1632–1646, kasztelan krakowski, uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich wodzow.
1020
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.
1021
sciagasz (daw.) — wyciagasz, podnosisz.
1022
od Turek — dzis popr.: od Turkow.
1023
parrycyda (lac. parricida) — ojcobojca; wrog ojczyzny, zdrajca.
1024
zali (starop.) — czy.
1025
Loboda, Hryhorij (zm. w 1596) — ataman kozacki, drugi przywodca powstania Nalewajki 1595–1596.
1026
jasyr (z tur.) — niewola turecka lub tatarska.
1027
membra putrida (lac.) — chore, ropiejace konczyny.
1028
Chciano membra putrida leczyc, nie wycinac (... ) — slowa historyczne Zolkiewskiego. [przypis autorski]
1029
klemencja (z lac.) — lagodnosc, poblazanie.
1030
murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.
1031
samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.
1032
aza (starop.) — czy.
1033
ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz
