wedrowna stolica Kozakow zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.
1035
lubo (starop.) — chociaz.
1036
oczeret (ukr.) — trzcina; szuwary.
1037
Czertomelik — rzeka na pd. Ukrainie, prawy doplyw dolnego Dniepru, na ktorym w tym miejscu istniala duza ilosc wysp, zapewniajacych Kozakom kryjowki; te nazwe nosila tez jedna z tych wysp, glowna kwatera Kozakow.
1038
Bazawluk — rzeka w pld. czesci Ukrainy, prawy doplyw Dniepru.
1039
ordyniec — czlonek ordy tatarskiej.
1040
czambul — oddzial tatarski, dokonujacy najazdow w glebi terytorium przeciwnika, w celu odwrocenia jego uwagi od dzialan sil glownych.
1041
molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.
1042
samopal — dluga bron palna, uzywana w XVI-XVII w. przez Kozakow na Ukrainie, w Rosji i na Bialorusi.
1043
hallachowac — wydawac dzikie okrzyki bojowe, wzywac Allaha.
1044
bunczuk — symbol wladzy wojskowej, drzewce, ozdobione konskim wlosiem.
1045
piechota zaporoska — wbrew ogolnemu mniemaniu dzisiejszemu Beauplan twierdzi, iz piechota zaporoska niezmiernie przewyzszala jazde. Wedle Beauplana 200 Polakow rozbijalo z latwoscia 2000 jazdy zaporoskiej, ale natomiast 100 pieszych Kozakow moglo dlugo bronic sie z zakopu tysiacowi Polakow [Beauplan, Guillaume le Vasseur de (1600–1675) — francuski inzynier wojskowy i kartograf, tworca szczegolowych map ziem polskich, autor Opisu Ukrainy]. [przypis autorski]
1046
puszkar (daw. ukr.) — puszkarz, rzemieslnik wyrabiajacy armaty lub artylerzysta, zolnierz obslugujacy armate.
1047
czaban — pasterz stepowy.
1048
spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.
1049
Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.
1050
dowbysz (daw. ukr.) — dobosz.
1051
teorbanista — muzyk, grajacy na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duzy strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury.
1052
litaury (ukr. litawry) — kotly, wielkie bebny.
1053
Hej wy stepy... more szyrokije (ukr.) — Hej wy, stepy ukochane, Pieknym kwiatem malowane, Szerokie jak morze.
1054
kulbaka — wysokie siodlo.
1055
mogila — tu: kopiec, wzgorze.
1056
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
1057
Potocki, Stefan (ok. 1624-1648) — syn hetmana wielkiego Mikolaja Potockiego, starosta nizynski, zmarl w niewoli po bitwie pod Zoltymi Wodami.
1058
Zrodla rusinskie, np. Samoil Weliczko [Samoil Welyczko (1670–ok.1728) — ukr. kronikarz, autor Kroniki zdarzen w Poludniowo-wschodniej Rosji w XVII w., napisanej m.in. na podstawie pamietnikow polskich, przedstawiajacych walki z Kozakami w 1638 r.; Red. W.L.], podaja liczbe wojsk koronnych na 22 000. Cyfra to oczywiscie falszywa. [przypis autorski]
1059
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
1060
Czehryn a. Czehryn (ukr. Czyhyryn) — miasto na srodkowej Ukrainie, polozone nad Tasmina, doplywem srodkowego Dniepru, jedna z najdalej wysunietych twierdz Rzeczypospolitej.
1061
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zolnierz.
1062
regestrowi perejaslawscy — oddzial kozacki na sluzbie Rzeczypospolitej, stacjonujacy w Perejaslawiu; Perejaslaw — miasto na srodkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. osrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowan Polakow z Chmielnickim.
1063
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
1064
wilcy — dzis popr. forma M. lm: wilki.
1065
Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.
1066
kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.
1067
telega — duzy woz.
1068
z woza — dzis popr. forma D. lp: z wozu.
1069
Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.
1070
glewia — sredniowieczna bron drzewcowa, szeroki noz osadzony na dlugim drzewcu.
1071
detyna (ukr.) — dziecko.
1072
esaul — oficer kozacki.
1073
szczo z toboju (ukr.) — co z toba, co ci jest.
1074
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
1075
Ne znaju. Bytwa, kaze, bude, ale ne znaju (ukr.) — Nie wiem. Bitwa, zdaje sie, bedzie, ale nie wiem.
1076
Kudak (nazwa z tur.) — twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanislawa Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoza”, dzis w granicach miasta Dniepropietrowska.
1077
bajdak (ukr.) — duza rzeczna lodz zaglowo-wioslowa.
1078
Potocki, Mikolaj, zwany Niedzwiedzia Lapa, herbu Pilawa (ok. 1593–1651) — hetman wielki koronny w latach 1646–1651), kasztelan krakowski.
1079
semen (daw.) — Kozak na czyjejs sluzbie, zolnierz.
1080
klient (daw., z lac.) — szlachcic, sluzacy magnatowi i popierajacy go na sejmikach.
1081
Bil nam czolom i prosyl, szczob jeho podaryty, a my pomniawszy jeho uslugi, dajem (z ukr.) — bil nam czolem i prosil, zeby go obradowac, a my, wspomniawszy jego uslugi, dajemy.
1082
Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrot stosowany w XVII w. wylacznie w pismie.
1083
chudopacholek (daw.) — ubogi szlachcic
