numa — litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion.
61
ninie (daw.) — teraz.
62
tęskności — dziś popr.: tęsknoty.
63
mecher — pęcherz.
64
jarzębowym — jarzębinowym.
65
przedaż — dziś popr.: sprzedaż.
66
skojec — średniowieczna moneta, 1/24 grzywny.
67
trefić — układać w loki.
68
jedle — dziś: jadle, jedzeniu.
69
człeku — dziś popr.: człowiekowi.
70
jafer — borówka (wzięte z gwary podhalańskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował język staropolski).
71
żywot (daw.) — brzuch.
72
Ryngałła — (ok. 1367–ok.1430), córka księcia trockiego Kiejstuta oraz Biruty, siostra Witolda.
73
pochutnica — kobieta lekkich obyczajów.
74
Witoldowa — dziś popr.: Witolda.
75
Henryk — najmłodszy syn księcia mazowieckiego Ziemowita III, miał niższe święcenia kapłańskie. Dla małżeństwa z Ryngałłą zrezygnował z godności biskupa płockiego.
76
książę mazowieckie — w dawnej polszczyźnie wyraz ”książę” był rodzaju nijakiego.
77
dyspensa — wydawane w szczególnych przypadkach zwolnienie z obowiązku przestrzegania któregoś z przepisów prawa kościelnego.
78
pierwej (daw.) — dawniej.
79
postępkiem swoim — tj. rezygnacją ze święceń kapłańskich.
80
krwie — dziś popr.: krwi; z tej krwie oznacza: tego rodu.
81
clerici (łac.) — klerycy.
82
awinioński — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. W czasie przedstawianym w powieści papieżem awiniońskim był Benedykt XIII, a rzymskim - Bonifacy IX.
83
zlisić się (daw.) — zrazić się, zniechęcić.
84
być za elektem — być żoną biskupa-elekta.
85
śpik — dziś popr.: szpik.
86
Zawisza Czarny z Garbowa — (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.
87
Jan Farurej z Garbowa — rycerz, brat Zawiszy Czarnego.
88
Mikołaj Powała z Taczewa — (ok. 1380 – ok. 1415), rycerz i dyplomata, powołany do rady wojennej przed bitwą pod Grunwaldem.
89
Paweł (Paszko) zwany Złodziej z Biskupic — rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.
90
Abdank a. Awdaniec— średniowieczny ród rycerski.
91
Krystyn z Ostrowa — (1352–-1430), marszałek dworu królowej Jadwigi, w bitwie pod Grunwaldem wystawił własną chorągiew.
92
Jakub z Kobylan — (zm. 1454), rycerz i dowódca, w latach 1425–1430 marszałek dworu wielkiego księcia litewskiego Witolda.
93
knykcie — stawy w palcach u rąk bądź odcinki między tymi stawami.
94
komes — dostojnik dworski bądź zarządca okręgu.
95
nieprzyjaciel z Awinionu — antypapież.
96
zgoda między królem a kniaziem Witoldem na Niemcach skrupiła — sens: skutki tej zgody spadły na Niemców.
97
siła (daw.) — wiele.
98
Świdrygiełło — (ok. 1370-1452), najmłodszy brat Jagiełły, przeciwnik unii polsko-litewskiej, często spiskujący z Krzyżakami.
99
Konrad von Jungingen — (1355–1407) wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393–1407, zręczny polityk, umiejętnie rozgrywający konflikty między książętami litewskimi.
100
Ulrich von Jungingen — 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem. W momencie przedstawianym w książce wielkim mistrzem zakonu był jego brat, Konrad.
101
kniaź — książę.
102
żelezie — dziś popr.: żelazie.
103
nadmiar — ponad zwykłą miarę, nadmiernie.
104
praw — znaczenie: ma rację.
105
naniecić, rozniecić — rozpalić.
106
Anna Danuta — (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
107
czeladź — służba.
108
Kiejstutówna — córka Kiejstuta; Kiejstut — (ok. 1310–1382), książę trocki, wielki książę litewski w ostatnich latach życia, skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą i uwięziony przez niego w Krewie, gdzie zmarł.
