шетелден келетін таза трансферттерді (RF) қоссақ, онда резиденттердің тұтынуға және жинақтауға кететін таза кірісін көрсететін жалпы ұлттық қолда бар кірісі (NDI = ЖҮӨ + RF) шығады.
мұнда (Е – Z + YF + RF) төлем теңгерімі (баланс) шоттарындағы ағымдағы операциялардың теңгеріміне сәйкес келеді.
Егер де ұлттық шоттардың негізгі тепе-теңдігін келесі түрде көрсететін болсақ:
онда бұл жағдайда NE резиденттердің (мемлекетті қоса алғанда) кірісі мен жиынтық шығындары арасындағы айырманың көрінісін береді. Оң NE кірістің жыйынтық шығындардан асып тускенін көрсетсе, теріс NE кірістің жыйынтық шығындардан кем болғанын күәландырады.
Бұл пайымдау сыртқы тепе-теңдікке қол жеткізу проблемаларының экономиалық аспектілері бар және оның шешімі кіріс пен шығыстың арасындағы тепе-теңдікті қалпына келтіруге мүмкіндік беретін құрал түрін таңдауды қажет етеді дегенді білдіреді.
Егер де тепе-теңдіктің (15) оң жағына таза салықты Т алып тастап және Т таза салықты қосатын болсақ (трансферттерді шегеріп тастағандағы салықтар), онда келесіні шығарамыз:
Sp = NDI – С – T – жеке жинақтаудың (частные сбережения) анықтамасын пайдалана отырып, BS = T – G – мемлекеттік бюджеттің артықтығын ескеріп және NE = E – Z + YF + RF ағымдағы операциялар шотын қолдана отыра келесі тепе-теңдікке жетуге болады:
Ағымдағы операциялар теңгерімі (NE) жеке сектордағы жинақтаулар (Sp) мен инвестициялардың (I) айырмасына плюс бюджет артығына тең болады. Аталмыш теңдеу мемлекеттік бюджет жағдайы пен сыртқы тепе-теңдік арасындағы тікелей байланыс фактісін көрсетеді. Бюджеттік жетімсіздіктің өсуі (егер де ол жеке жинақтаулардың өсуімен немесе инвестициялардың төмендеуімен қатар жүретін болмаса) ағымдағы операциялар теңгерімінің болмай қалмайтын нашарлауына алып келеді.
Ағымдағы операциялар теңгерімінің сальдосы оң болуы үшін не жеке меншік сектордағы жинақтаулардың инвестициялардан асып түсуі, не мемлекеттік секторда таза салықтың шығындардан асып түсуі қажет. Егер де макроэкономикалық саясат шараларының көмегімен тікелей немесе жанама түрде осы мақсаттардың тым болмаса біреуіне қол жеткізу мүмкін болса, ағымдағы операциялар теңгерімі жақсаратын болады.
Аталмыш қорытынды ерекше маңызға ие, себебі ағымдағы операциялар теңгерімінің жақсаруы импорттық квоталар, импорттық тарифтер немесе экспорттық субсидиялар енгізумен байланысты деп саналады. Ал шындығында ағымдағы операциялар жетімсіздігі инвестициялар мен мемлекеттік шығындармен салыстырғанда ұлттық жинақтаулар жетімсіздігінің көрінісін береді.
Айтылып өтілгендей, белгілі бір елдің төлем теңгерімі дегеніміз – бұл сол елдің резиденттері мен сыртқы әлем арасындағы барлық экономикалық мәмілелері туралы статистикалық есеп беру болып табылады. Төлем теңгеріміне ағымдағы операциялар шоты (NE), капитал қозғалысы шоты (К) және ресми резерв активтерінің өзгеруі (∆R)
