жағдайда, оның белгілі бір өзгерістерге немесе жағдайларға бейімділігін бақылауға болады. Егер еліктеу үлгісі пайдаланылған тәжірибе нәтижесі өзгерістердің жақсылыққа әкелетінін көрсетсе, басқарушы бұл өзгерісті нақты өмірде қолданылу туралы шешімді қобалжымай қабылдай алады.
Экономикалық сараптау. Көптеген басқарушылар еліктеуді үлгілеу әдісі ретінде қарастырады. Бірақ, олар экономикалық сараптау да үлгі құрудың тағы бір кең таралған әдісі екенін ешқашан ойламаған. Экономикалық сараптау экономикалық табыс пен шығындардың, өнеркәсіп қызметінің тиімділін бағалаудың барлық барлық әдістерінен тұрады. Қарапайым «экономикалық» үлгі шығынсыздық сараптамасына негізделіп, қосымша, белгілі бір нүктеден шешім қабылдау әдісімен бірге қолданылады. Ол бойынша өнеркәсіп табысты болып табылған теңгерілген жағдайында нүктеден шешім қабылдау әдісі.
Шығынсыздық нүктесі (Break-even paint – ВЕР) дегеніміз – табыс (total revenue – TR) соммалық шығындарға (total costs – ТС) тең болған жағдай. ВЕР ті анықтау үшін үш негізгі факторды ескеру керек: өнім бірлігінің сатылым бағасын, өнім бірлігіне өзгермелі шығындарды, өнім бірлігіне жұмсалатын жалпы тұрақты шығындар. Баға (unit-priсe – Р) фирманың әр тауар немесе қызмет бірлігін сатудан табатын пайдасын білдіреді. Баспа компаниясы, мысалы, кітап бағасының 80 % ын, яғни 10 доллардан 8 долларды алады. Р-8 долларды құрайды.
Өнім бірлігіне жұмсалатын өзгермелі шығындар (variable costs-VC) – бұл өнімнің әр бірлігіне өндіруге жұмсалатын шығындар. Кітапты басып шығаруды мысалға алсақ, мұндай шығындарға қағаздың, қаптаманың, типографияның бағасы, сату және авторлық гонорарды төлеумен байланысты шығындар. Әрине, құрамдас өзгермелі шығындар өндіріс көлемімен қатар өседі. Тұрақты шығындар – ол кем дегенде жақын болашақта өндіріс көлеміне тәуелсіз тұрақты болатын шығындар. Жалпы тұрақты шығындардың (total fixed costs – TFC) негізгі құрамалары, баспа үйінің мысалында, редакциялауға, безендіруге және теруге байланысты шығындар.
Одан басқа, басқарушылық, сақтандыру мен салықпен, бөлмені жалға алумен байланысты шығындар және амортизациялық қаржы төлемдерінің көлемі басқарушы бекіткен формуламен тұрақты шығындарға жатқызылады. Мысалымызды жалғастырсақ, кітап шығарумен байланысты тұрақты шығындар көлемі – 200 мың доллар. Сатылым бағасынан өзгермелі шығындарды шегерсек, сатылған өнім бірлігінен алынған табысқа салынған құнды аламыз. Сонда кітап бағасы 10 долл., ал өзгермелі шығындар 6 долларды құраса, салынған құн 4 доллар болады. Бұл, өз кезегінде, басшылыққа 200 мың доллар көлеміндегі тұрақты шығындарды жабу үшін қанша кітап сату керектігі туралы ақпарат береді. 200 мыңды 4 ке бөліп, 50 мыңды аламыз, яғни, жоба тиімді болу үшін 50 мың дана кітапты сату керек. Теңдеу нысанында шығынсыздық төмендегідей келтіріледі (1 формуланы қара):
мұнда: ТFС – жалпы тұрақты шығындар,
Р – өнім бірлігінің бағасы,
VС – өзгермелі шығындар.
Формуланы пайдаланып, бұрынғы мәлімет негізінде
