ұқсатулар мен образды елес жатыр!
Атаулардың өзгеруі мен әртүрлі кейіпке түсуінде де сыр мол. Кейде орынды, орынсыз өзгертіп, кейінгі ұрпақты шым-шытыр шырғалаңға салар шақтар да аз кездеспейді. Оның мысалы үшін 1985 жылы Шығыс Қазақстан облысының Марқакөл ауданына барғанда байқаған елді мекендер мен жер-су атаулары жөніндегі ойларымды ортаға салайыншы.
Біз жол-жөнекей Қалғұты өзенінен өтіп, Черняевка селосына аялдадық. Өзен атына мән берсек – Қалғұты сөзінің төркіні, бір кезде ауылы аралас, қойы қоралас моңғолдардың «қақпалы; қалқалы» деген мағыналы сөзі екен. Айтса айтқандай, шынында да өзеннің қалқалы қалтарыста екені рас.
Черняевка селосынан аудан орталығы Алексеевкаға барарда Қалжыр өзенінен өттік. Қалжыр сөзі түркітілдес халықтың, алтайлықтардың тілінде «асау, долы, буырқанған» деген мағынаны береді. Айтса айтқандай, Марқакөлден шығатын жалғыз өзен болғандықтан ба, әйтеуір, қай кезде де буырқанып ағатын мұздай су екені бірден байқалады.
Осы атыраптағы Білезік, Сарқырама, Балықтыбұлақ, Аққаба, Қарақаба, Алқабек және т.б. байырғы атаулар құлаққа біртүрлі жылы естілуі ғана емес, сөздің мағынасымен, «ішкі формасымен» қаншама ұғым мен түсінікті білдіретіндігін айтсаңызшы.
Патша үкіметінің отарлық саясатын жүзеге асыру мақсатындағы озбыр атамандардың келуіне байланысты Қазақстан картасында осы өңірдегі бірсыпыра елді мекендердің аттары аз уақыттың ішінде өзгеріп кетті. Мысалы, Черняевка – бұрынғы Мыңшұңқыр. Осы айтып отырған Қалжыр совхозының орталығы Черняевкамыз бір кездегі патша офицері М.Г. Черняевтің атымен қойылған ғой. Ол өз өкілдігін асыра пайдаланғаны үшін біресе орнынан алынып, біресе өсіріліп жүрген шаш ал десе, бас алатын жандарал чиновник болатын.
Марқакөл ауданындағы жер-су аттары мен бірсыпыра елді мекендердің аттары кейде көне атымен, кейде өзгертілген атымен қоса-қабаттаса аталып жатады екен, қараңызшы:
Төсқайың – Бобровка,
Ақжайлау – Успенка,
Балықтыбұлақ – Владимировка,
Бастеректі – Николаевка,
Ортатеректі – Алексеевка,
Қызылашы – Александровка,
Сарыайғыр – Архиповка,
Шендібұлақ – Спасовка,
Шағанаты – Орловка,
Үңгірашы – Матвеевка,
Таутақыр – Горное,
Балақалжыр – Приречное және т.б.
Тіл біліміндегі топонимдер, былайша айтқанда, жер-су аттарының кейінгі ұрпаққа айтары көп тарих екенін естен шығармағанымыз жөн. Сондықтан да орынсыз өзгертулер ел тарихын, жер тарихын білуге үлкен нұқсан келтіретінін жиі айтамыз, бірақ күнделікті тіршілікте ескере бермейміз. Оны реттеп жөнге салуда самарқаулықтан арыла алмай-ақ келеміз.
Өзгені былай қойғанда, орынсыз білгішсініп жер-су атауларын екінші тілге аударатын тілмаштардың кеселі тиіп-ақ
