Imię róży. Wydanie poprawione przez autora. Умберто Эко

Скачать книгу

a i nam użyczył swojego narzędzia, byśmy przynajmniej zabierali nim mięsiwo z wielkiego półmiska i składali na naszych misach. Ja odmówiłem, ale Wilhelm przyjął wdzięcznie i biegle posługiwał się tym pańskim przyrządem, być może by nie pokazać opatowi, iż franciszkanie są osobami skąpo wykształconymi i skromnego pochodzenia.

      Z takim zapałem wziąłem się do wszystkich tych smakowitych pokarmów (po kilku dniach podróży, kiedy żywiliśmy się tym, co się trafiło), że straciłem wątek nabożnego tekstu, który przez cały czas nam czytano. Do porządku przywołało mnie energiczne chrząknięcie, którym swoją aprobatę wyraził Jorge, i zdałem sobie sprawę, że doszliśmy do momentu, kiedy czyta się zawsze rozdział reguły. Słuchałem już Jorge po południu, więc wiedziałem, czemu jest taki ukontentowany. Lektor czytał bowiem: „Naśladujemy przykład proroka, który powiada: Rzekłem, będę strzegł dróg moich, abym nie zgrzeszył językiem moim. Położyłem straż u ust moich, zaniemiałem i uniżyłem się, i zamilczałem o szczęściu. I skoro w tym ustępie prorok poucza nas, że czasem przez umiłowanie ciszy trzeba wstrzymać się nawet od rozmów godziwych, o ileż bardziej winniśmy wstrzymywać się od słów niegodziwych, by uniknąć kary za ten grzech!” I ciągnął: „Lecz pospolitość, małpowanie i błazenady skazujemy na wieczne wykluczenie we wszelkim miejscu i nie pozwalamy adeptowi otwierać ust, by mówić tego rodzaju rzeczy”.

      – I odnosi się to także do marginaliów, o których była mowa dzisiaj. – Jorge nie wytrzymał i dodał szeptem własny komentarz. – Jan Złotousty powiedział, że Chrystus nie śmiał się nigdy.

      – Nic w Jego ludzkiej naturze tego nie wzbraniało – zauważył Wilhelm – albowiem śmiech, jak nauczają teologowie, jest właściwością człowieka.

      – Forte potuit sed non legitur eo usus fuisse40 – rzekł krótko i węzłowato Jorge, cytując Piotra Kantora.

      – Ale – wyszeptał Wilhelm jak uduchowiony – kiedy świętego Wawrzyńca umieszczono na ruszcie, on w pewnej chwili zachęcał oprawców, by obrócili go na drugą stronę, mówiąc, że po tej jest już upieczony, jak to wspomina także Prudencjusz w Peristephanon. Święty Wawrzyniec umiał więc mówić rzeczy śmieszne, choćby dla upokorzenia swoich nieprzyjaciół.

      – Co pokazuje, że śmiech jest rzeczą dosyć bliską śmierci i gniciu ciała – odparł swarliwie Jorge i muszę przyznać, że wystąpił jak przystało na dobrego logika.

      W tym momencie opat napomniał nas dobrotliwie, byśmy zachowali milczenie. Zresztą wieczerza dobiegła końca. Opat podniósł się i przedstawił Wilhelma mnichom. Chwalił jego mądrość, ujawnił sławę, ostrzegł, że proszono go o prowadzenie śledztwa w sprawie śmierci Adelmusa, i zachęcił mnichów, by odpowiadali na jego pytania i ułatwiali mu poszukiwanie, byle – dodał – jego prośby nie były sprzeczne z regułą klasztoru. W takim przypadku należy uciec się do jego, opata, upoważnienia.

      Po wieczerzy mnisi gotowali się udać do chóru na nabożeństwo komplety. Z powrotem zarzucili kaptury na głowy, ustawili się w szereg przed drzwiami i czekali Później ruszyli długim rzędem, przebywając cmentarz i wchodząc do chóru przez drzwi północne.

      Wyszliśmy w towarzystwie opata.

      – O tej porze zawiera się drzwi Gmachu? – zapytał Wilhelm.

      – Jak tylko słudzy sprzątną refektarz i kuchnie, sam bibliotekarz zamknie wszystkie drzwi, ryglując je od środka.

      – Od środka? A on którędyż wychodzi?

      Opat przyjrzał się Wilhelmowi przez chwilę, z poważnym obliczem.

      – Nie śpi w kuchni, to pewna – odparł oschle i przyspieszył kroku.

      – Dobrze, dobrze – szepnął mi Wilhelm – jest więc inne wejście, lecz my nie mamy prawa o nim wiedzieć. – Uśmiechnąłem się dumny z jego dedukcji, on zaś sarknął w moją stronę: – A nie śmiać się. Widziałeś, że w tych murach śmiech nie cieszy się dobrą sławą.

      Weszliśmy do chóru. Palił się jeden jedyny kaganek na potężnym trójnogu z brązu, wysokim na dwóch chłopów. Mnisi stanęli w stallach w milczeniu, gdy tymczasem lektor przeczytał ustęp z homilii świętego Grzegorza.

      Potem opat dał znak i kantor zaintonował: Tu autem Domine miserere nobis41. Opat odpowiedział: Adiutorium nostrum in nomine Domini42, i wszyscy podjęli chórem: Qui fecit coelum et terram43. Wtedy zaczęło się śpiewanie psalmów: „Kiedy Cię wzywam, odpowiedz mi, Boże, co sprawiedliwość mi wymierzasz”; „Chwalę Cię, Jahwe, całym sercem”; „Chwalcie, słudzy, Jahwe, chwalcie imię Jahwe”44. My nie zajęliśmy miejsc w stallach i wycofaliśmy się do głównej nawy. Stamtąd właśnie dostrzegliśmy, jak Malachiasz wyłania się nagle z mroku jednej z bocznych kaplic.

      – Miej na oku to miejsce – rzekł mi Wilhelm. – Może jest to przejście do Gmachu.

      – Pod cmentarzem?

      – A czemu by nie? A nawet, kiedy jeszcze raz o tym pomyślę, musi być tu gdzieś ossuarium. To niemożliwe, by od wieków chowali wszystkich mnichów na tym skrawku ziemi.

      – Więc chcesz naprawdę dostać się nocą do biblioteki? – zapytałem przerażony.

      – Tam gdzie zmarli mnisi i węże, i tajemnicze światła, mój poczciwy Adso? Nie, chłopcze. Myślałem dziś o tym, i nie przez ciekawość, ale ponieważ postawiłem sobie pytanie, w jaki sposób poniósł śmierć Adelmus. Teraz, jak już ci rzekłem, skłaniam się ku wyjaśnieniu najbardziej logicznemu i zważywszy na wszystko, chciałbym uszanować tutejsze zwyczaje.

      – Po co więc chcesz wiedzieć?

      – Albowiem wiedza nie polega na tym tylko, by wiedzieć, co się powinno lub co da się zrobić, ale też na tym, co można by zrobić, a czego nie powinno się robić. Oto czemu rzekłem dzisiaj mistrzowi szklarskiemu, że mędrzec winien w pewien sposób skrywać tajemnice, które posiadł, by inni nie uczynili z nich złego użytku, ale posiąść je musi, ta zaś biblioteka zda mi się raczej miejscem, gdzie tajemnice pozostają zakryte.

      Z tymi słowami opuścił kościół, ponieważ nabożeństwo dobiegło końca. Obaj byliśmy nader znużeni i udaliśmy się do naszej celi. Ja zwinąłem się w kłębek w miejscu, które Wilhelm nazwał żartobliwie moją wnęką grobowcową, i natychmiast zasnąłem.

      DZIEŃ DRUGI

      Jutrznia

      Kiedy to kilka godzin mistycznego szczęścia przerwane zostaje przez krwawe wydarzenie

      Żadne zwierzę nie jest wiarołomne jak kogut, ten symbol raz demona, raz znów zmartwychwstałego Chrystusa. Nasz zakon zna śród nich ptaki gnuśne, które nie śpiewają o wschodzie słońca. Z drugiej strony, zwłaszcza w dni zimowe, nabożeństwo jutrzni odbywa się w momencie, kiedy noc jest jeszcze w pełni, a cała przyroda uśpiona, mnich powinien

Скачать книгу