мае дыктоўкі, заданьні і практыкаваньні я выконваў клясычным правапісам, што вельмі злавала і так хворую і даведзеную да адчаю беларусіцу.
Калі мы скончылі школу, яна памерла.
Расейская і беларуская мовы і літаратуры, гісторыя, нямецкая мова, геаграфія – з гэтымі прадметамі ў мяне ніколі не было праблем, я заўжды быў сярод найлепшых. Зразумела, што, прагна чытаючы ўсё, што траплялася пад руку, я ведаў часам значна больш за настаўнікаў. А вось матэматыка, фізыка, хімія… Тут я вучыўся на тройку-чацьвёрку. Ніякай цікавасьці да дакладных навук або тэхнікі я не адчуваў. Праўда, настаўнікі ставіліся да гэтага з разуменьнем і надта ня ціснулі. Сапраўдныя праблемы былі зь іншымі прадметамі – тымі, дзе патрэбныя былі дысцыпліна, грубая сіла і абсалютная паслухмянасьць. Фізкультура, праца і – самае ненавіснае: пачатковая вайсковая падрыхтоўка.
Яволь, майн фюрэр!
Ваенрук у нас быў настолькі тыповы, што ўжо ў гэтай тыповасьці мы бачылі нешта злавеснае. Кажуць, літаратура выдумляе і абагульняе, кажуць, яна працуе з тыпамі, а не з жывымі людзьмі, і так, як часам пішуць пісьменьнікі, не бывае… Бывае. Яшчэ як бывае. Такіх тыпусаў, як наш ваенрук, я буду сустракаць усё жыцьцё. Памятаю, як ён ставіў нас, прышчавых, няскладных, ашчэраных у ідыёцкіх усьмешках хлопцаў, у шэраг і, ходзячы сюды-туды перад гэтым «узводам», бэсьціў за доўгія валасы, за неахайнасьць, за джынсы і швэдры, за брудны абутак. А мяне яшчэ і за бел-чырвона-белы значок, за беларускую мову, за тое, што не магу правільна адказваць на вайсковыя каманды. Мы, на ягоную думку, «залупаліся» – ён ажно пазелянеў ад шаленства, калі ці то я, ці то Слава неяк абвясьцілі яму, што школа – ня войска і што ён ня мае права так з намі абыходзіцца. Ён быў салдафон, савок і камуніст, расейскі шавініст і беларусафоб, цяпер сказалі б: ватнік. Ён адчуваў сябе «дедушкой» у межах нашай «вайсковай часьці» – і калі настаўнікі мякка прасілі яго быць трохі больш чалавечным хаця б зь ня самымі дурнымі вучнямі, ён шчыра не разумеў, чаго ад яго хочуць: усе аднолькавыя, усе мусяць быць стрыжаныя пад нуль і слухацца загадаў. Мае значкі ён спрабаваў зрываць – але я майстраваў іх зноў і зноў з каляровай паперы і клею, і ён урэшце кінуў дурное. Так што права хадзіць са значком я здабыў у баях… Як і права яго не насіць, калі ўсе навокал толькі гэта і робяць.
Аднойчы на нейкі вокрык ваенрука я ляніва і зьдзекліва адказаў: «Яволь, майн фюрэр!» – «Ты это… Не шути так!» – прашыпеў ён, падскочыўшы: было відаць, што фашыстам ён лічыў акурат мяне, бо гэта мае «сябры-спадары» спалілі Хатынь і павесілі ягоную сям’ю на бел-чырвона-белым сьцягу, танцуючы пад Лявона Вольскага і Сокалава-Завоюша. Зрэшты, і яму не было чужое нішто чалавечае: неяк мы з Максам і Славам, прагульваючыся ўзімку каля школы, знайшлі яго, у дупель п’янага, у сьнезе каля агароджы і адвялі дахаты. Пасьля гэтага ён пачаў ставіцца да нас больш спакойна.
Няўмольная гісторыя, заўжды схільная да тэатральных эфэктаў, адпомсьціла нашаму ваенруку самым раскошным чынам. Па-мойму, гэта адбылося 19 верасьня 1991 году: наш настаўнік пачатковай вайсковай падрыхтоўкі, як заўжды, разносіў
