się umysł od ciała, duchowość staje się zjawiskiem intelektualnym – wiarą, a nie witalną siłą – gdy ciało staje się mięsem na szkielecie z kości lub, jak widzi je współczesna medycyna, laboratorium biochemicznym. Pozbawione ducha ciało cechuje niski stopień żywotności i brak wdzięku. Jego ruchy są mechaniczne, bo w dużym stopniu decyduje o nich umysł czy wola. Gdy duch wstępuje w ciało, drży ono z podniecenia, skacze z entuzjazmu, niczym potok spadający po zboczu góry, lub porusza się płynnie, jak rozlana po równinie głęboka rzeka. Życie nie zawsze upływa gładko, lecz gdy ktoś całymi dniami zmuszony jest popychać swe ciało siłą woli, oznacza to, że dynamika jego ciała została poważnie zakłócona, narażając go na choroby.
Prawdziwa gracja ciała nie jest czymś wyuczonym, lecz stanowi część naturalnego wyposażenia człowieka jako jednego z boskich stworzeń. Jednak gdy raz zostanie utracona, można ją odzyskać jedynie przez przywrócenie ciału jego duchowości. Aby to uczynić, należy zrozumieć, dlaczego i w jaki sposób jego wdzięk został utracony. Ale ponieważ nie da się odzyskać zagubionej rzeczy, jeżeli nie wiemy, co konkretnie zgubiliśmy, musimy zacząć od przestudiowania ciała naturalnego – ciała, w którym ruch, uczucie i myśl stapiają się w czynności pełne wdzięku. Będziemy badać ciało jako oddzielny, samopodtrzymujący się system energetyczny, który współreaguje ze środowiskiem i którego przetrwanie zależy od środowiska. Spojrzenie na ciało z perspektywy energetycznej pozwoli nam zrozumieć istotę wdzięku cielesnego i duchowości ciała bez popadania w mistycyzm. Doprowadzi nas to do poznania związku uczuciowości z wdziękiem. Człowiekowi załamanemu na duchu, którego dusza pełna jest nienawiści, możemy oczywiście prawić kazania o miłości, lecz trudno oczekiwać, że odniesie to jakiś skutek. Jeśli natomiast uda się nam przywrócić mu ducha, miłość bliźniego zabłyśnie w nim na nowo. Zbadamy niektóre z zaburzeń łamiące ducha człowieka, pomniejszające wdzięk jego ciała i podkopujące jego zdrowie. Ześrodkowanie uwagi na wdzięku jako kryterium zdrowia pozwoli nam zrozumieć wiele problemów emocjonalnych, jakie trapią istoty ludzkie, oraz rozwijać wdzięk, który sprzyja zdrowiu.
Duch i materia łączą się w pojęciu wdzięku czy łaski. W teologii łaskę definiuje się jako „wpływ boski, działający w sercu, aby je odrodzić, uświęcić i zachować”. Można też ją określić jako boski duch. Ten duch odczuwany jest jako naturalny wdzięk ciała oraz postrzegany we wdzięcznej postawie człowieka wobec wszelkich stworzeń boskich. Wdzięk, czyli łaska, jest stanem świętości, kompletności, łączności z życiem i jedności z tym, co boskie. A pojęcia te są synonimami zdrowia.
Rozdział 1
Nasze dążenie do zdrowia może przynieść rezultaty tylko wtedy, gdy dysponujemy pozytywnym modelem zdrowia. Definiowanie zdrowia jako braku choroby jest ujęciem negatywnym, ponieważ takie spojrzenie na ciało przypomina sposób, w jaki mechanik patrzy na samochód, w którym potrafi wymienić poszczególne części, nie naruszając sprawności całego pojazdu. Nie można tego samego powiedzieć o żadnym żywym organizmie, a już na pewno nie o ludziach. Mamy bowiem zdolność odczuwania, jakiej nie posiadają maszyny; poruszamy się spontanicznie, czego żadne urządzenie nie potrafi; jesteśmy głęboko powiązani z innymi żywymi organizmami i z przyrodą. Nasza duchowość wywodzi się z tego właśnie poczucia łączności z siłą, czy też porządkiem, potężniejszym niż my sami. Nie ma znaczenia, jak tę siłę nazwiemy ani też czy, jak Hebrajczycy, pozostawimy ją bezimienną.
Jeżeli przyjmiemy, że istoty ludzkie są stworzeniami duchowymi, musimy również przyjąć, iż zdrowie ma związek z duchowością. Jestem przekonany, że utrata poczucia łączności z innymi ludźmi, zwierzętami i naturą poważnie zakłóca zdrowie umysłowe. Na płaszczyźnie kulturowej nazywamy takie zakłócenie anomią. Na poziomie jednostki ludzkiej określamy je jako uczucie izolacji, osamotnienia czy pustki, które może doprowadzić do depresji, a w ostrzejszych przypadkach nawet do schizoidalnego wyłączenia się z życia. Na ogół nie dostrzega się faktu, że gdy połączenie ze światem zewnętrznym zostanie przerwane, następuje również utrata łączności ze swym cielesnym „ja”. To właśnie brak odczuwania ciała leży u podłoża depresji i stanów schizoidalnych. Wynika on z obniżonej żywotności ciała, spadku jego ducha witalnego czy kondycji energetycznej. Nie da się oddzielić zdrowia umysłowego od zdrowia fizycznego, bowiem prawdziwe zdrowie łączy w sobie obydwa aspekty osobowości. Mimo to medycyna nie dysponuje sprawdzonymi kryteriami fizycznymi dla obiektywnej oceny zdrowia umysłowego. Daje się ono mierzyć tylko brakiem niepokojących elementów osobowości pacjenta i rodzajem zgłaszanych przez niego dolegliwości.
Obiektywnie zdrowie umysłowe objawia się żywotnością ciała, którą można dostrzec w bystrości spojrzenia, kolorze i cieple skóry, spontaniczności wyrazu, ożywieniu ciała oraz elegancji ruchów. Szczególnie ważne są oczy, będące oknami duszy. W nich możemy dostrzec życie ducha, który tkwi w człowieku. W przypadkach, gdy duch jest nieobecny, jak w schizofrenii, oczy są puste. W stanach depresji oczy są smutne, a często maluje się w nich głęboka rozpacz. W osobowości z pogranicza tych stanów oczy bywają matowe i nieruchome, co świadczy, że funkcja postrzegania – w sensie rozumienia tego, co się widzi – została upośledzona. W większości przypadków zmatowienie oczu daje się odnieść do ciężkich przeżyć i przerażających sytuacji z dzieciństwa. Ponieważ oczy są ważne dla naszych stosunków z innymi ludźmi i otaczającym światem, przeanalizuję ich funkcję dokładniej w rozdziale 9. Ludzie o żywych, błyszczących oczach zwykle patrzą sobie prosto w twarz, utrzymując kontakt wzrokowy, który jest łączem uczuciowym z drugą osobą. Żywy kolor i ciepło skóry są wynikiem obfitego dopływu krwi do zewnętrznych warstw ciała – z serca działającego pod wpływem „boskiego” ducha. Duch ten przejawia się także w żywości ciała i gracji ruchów. Mieli rację Grecy, twierdząc, iż zdrowy duch może istnieć tylko w zdrowym ciele.
W świetle powyższego wywodu można zapytać, czy leczenie choroby umysłowej bez zwracania uwagi na kondycję ciała ma sens i rokuje powodzenie oraz czy można leczyć chorobę ciała, nie uwzględniając stanu duchowego pacjenta. Odpowiedź musi brzmieć: tak i nie. Gdy celem terapii jest wyeliminowanie uciążliwego objawu, wyłączne skoncentrowanie się na ograniczonym fragmencie osoby, u której ten objaw występuje, jest sensowne i może okazać się skuteczne. Prawie cała praktyka medyczna stosuje ten rodzaj leczenia. Nie przywraca ono jednak pełni zdrowia ani nie działa na przyczynę schorzenia, tzn. na czynniki osobowościowe stanowiące o skłonności danej osoby do zachorowania. Nie zawsze oczywiście zachodzi konieczność wnikania w te sprawy. Jeżeli ktoś złamie kość lub gdy zainfekuje mu się rana, można oddziaływać bezpośrednio na chore miejsce, aby przyspieszyć gojenie. Mimo ograniczonego podejścia do chorób medycyna Zachodu osiągnęła zadziwiające rezultaty w ich leczeniu. Chociaż jej stosunek do ciała jest mechanistyczny, to znajomość jego mechaniki, zarówno w zakresie strukturalnym, jak i biochemicznym, pozwoliła lekarzom na dokonywanie cudów. Ten typ medycyny ma jednak wyraźne ograniczenia, których jej praktycy nie chcą dostrzec. Wiele z najpowszechniej występujących chorób jest odpornych na takie podejście. Schorzenia dolnego odcinka kręgosłupa, któremu często towarzyszą zaburzenia nerwu kulszowego, często atakują mieszkańców krajów zachodnich, ale niewielu chirurgów ortopedów rozumie ten problem i potrafi go skutecznie leczyć. Innymi chorobami niepoddającymi się wiedzy lekarskiej są artretyzm i schorzenia reumatyczne. Znana jest też nieustępliwość raka. Przypomnę, że są to choroby całego organizmu i można je zrozumieć tylko poprzez całościowe spojrzenie na człowieka. Zrozumienie choroby nie zawsze prowadzi do jej wyleczenia, lecz bez tego zrozumienia na pewno nie uda się przywrócić człowiekowi pełni zdrowia.
Kilka lat temu leczyłem kobietę cierpiącą na ostre zaburzenia jelitowe. Była ona uczulona na wiele produktów, włącznie z chlebem, cukrem i
