vas te maak, ’n aanbod wat Haar Britse Majesteit se Resident met dank van die hand gewys het. Kort daarna het hy sy goed ingepak en die grens oorgesteek.”
’n Gelag roffel ’n oomblik om die tafel.
“Sedertdien het Cetshwayo al sy vee wat naby die Tugela geloop het, bymekaargemaak en hulle noordwaarts weggevoer. Hy het ’n buffeljag afgekondig waarvoor hy besluit het om al sy impies te gebruik – twintig duisend soldate. Hierdie jag sal langs die Tugela gehou word, waar die laaste buffel tien jaar gelede gesien is.” Waite drink weer ’n mondjie vol wyn terwyl hy hulle gesigte dophou. “En hy het beveel dat alle gewonde wild oor die grens gevolg moet word.”
Hulle sug en mompel onder mekaar. Almal weet dat dit die tradisionele oorlogsverklaring van die Zoeloes is.
“Nou ja, wat gaan ons daaraan doen? Moet ons hier bly sit en wag totdat hulle oor die rivier kom en ons aan die brand kom steek?” Erasmus leun vooroor en kyk na Waite.
“Sir Bartle Frere het Cetshwayo se indoenas verlede week ontmoet. Hy het ’n ultimatum aan hulle gerig. Hulle het tot 11 Januarie kans om hul impies te ontbind en die Koningin se Resident in sy posisie in Zoeloeland te herstel. As Cetshwayo die ultimatum verwerp, sal lord Chelmsford ’n strafekspedisie teen hom aanvoer wat uit gereelde soldate en burgers sal bestaan. Die mag word op die oomblik in Pietermaritzburg op die been gebring en vertrek binne die volgende tien dae. Hy moet die Tugela by Rorkesdrif oorsteek en die impies daar bydam voor hulle deurkom. Die gedagte is om nou ’n einde te maak aan hierdie voortdurende bedreiging van ons grense en die Zoeloes as ’n militêre mag te breek.”
“Dis omtrent bleddie tyd,” sê Erasmus.
“Die Goewerneur het my volle mag as kolonel gegee en my opdrag is om ’n kommando uit Ladyburg se distrik op die been te kry. Ek het beloof dat ons minstens veertig man sal kan stuur, ten volle gewapen, bereid en voorsien van provisie, wat gereed sal wees om hulle by die Tugela by Chelmsford aan te sluit. Tensy een van julle beswaar maak, stel ek julle, menere, as my kapteins aan. Ek weet dat ek op julle kan staatmaak om my te help om my belofte aan Sy Eksellensie gestand te doen.” Skielik los Waite sy hoogdrawende houding en glimlag vir hulle. “Julle moet self jul betaling gaan haal. Dit sal, soos gewoonlik, weer beeste wees.”
“Hoe ver noordwaarts het Cetshwayo sy troppe gestuur?” vra Tim Hope-Brown.
“Ek wed dis nie ver genoeg nie,” kekkel Erasmus.
“ ’n Heildronk!” sê Simon Rousseau terwyl hy opspring en sy glas in die lug hou. “Ons drink op die Koningin, lord Chelmsford en die koninklike veetroppe van Zoeloeland!”
Almal staan en drink en dan, skielik verleë oor hul vertoon, gaan hulle ongemaklik, hoes-hoes sit en skuifel die voete.
“Nou ja,” sê Waite, “laat ons nou by die besonderhede kom. Stef, jy sal kom, nè, en jou twee oudste seuns?”
“Ja, ons drie en my broer en sy seun. Skryf daar: Erasmus, vyf.”
“Goed. En jy, Gunther?”
Hulle begin hul planne voorberei. Manskappe, perde en waens word op papier ingespan; elke kaptein kry ’n presiese reeks take. Daar word vrae gevra en beantwoord, geredeneer, en voor die gaste Theuniskraal verlaat, is baie ure verby. Hulle ry op ’n bondel weg, hul perde trippel-trippel en hulle sit slap en met die bene lankuit in die saal. Waite en sy twee seuns staan op die voorstoep en kyk hoe hulle teen die verste helling op die pad na Ladyburg uitry.
“Pa …” Garry probeer sy pa se aandag trek.
“Ja, ou seun?” Waite hou sy oë op die groepie ruiters. Stef Erasmus draai hom in sy saal om en waai met sy hoed. Waite waai terug.
“Hoekom moet ons teen hulle veg, Pa? As die regering net iemand na hulle stuur om met hulle te praat, sal ons mos nie hoef te veg nie.”
Waite kyk na hom. Hy frons effens.
“Alles wat die moeite werd is om te hê, is ook die moeite werd om voor te veg, Garry. Cetshwayo het twintig duisend krygsmanne op die been gebring om dit alles van ons af te vat …” Waite maak ’n wye gebaar met sy arm wat die hele Theuniskraal insluit. “Ek dink dit is die moeite werd om voor te veg. Of wat sê jy, Sean?”
“Alte seker,” Sean knik gretig.
“Maar kan ’n mens nie net ’n verdrag met hulle sluit nie?” hou Garrick vol.
“Nog ’n kruisie op ’n stuk papier.” Waite praat met ’n skerp minagting. “Hulle het so ’n stuk papier by Piet Retief se lyk gekry – dit het hom baie gehelp!”
Waite stap terug in die huis en sy seuns kom agterna.
Hy gaan sit in sy leunstoel, strek sy bene voor hom uit en glimlag vir Ada. “Dit was sommer ’n agtermekaar ete, skat.” Hy vou sy hande oor sy maag saam en ’n wind glip uit. Hy maak dadelik verskoning. “Ag, ekskuus tog, dit was ’n ongeluk.”
Ada buig weg oor haar naaldwerk om haar glimlag weg te steek.
“Ons het baie werk om die volgende paar dae te doen.” Waite se aandag is weer by sy seuns. “Ons sal elkeen ’n muilwa en ’n paar perde vat. Wat die ammunisie betref …”
“Maar Pa, kan ons nie net …” Garry begin weer.
“Bly stil,” sê Waite en Garry sak ellendig in sy stoel weg.
“Ek het gewonder,” kondig Sean aan.
“Tog nie jy ook nie,” brom Waite. “Vervlaks, hier het jy ’n kans om jou eie beeste te win …”
“Dis net wat ek gedink het,” val Sean hom in die rede. “Almal sal nou so baie beeste hê dat hulle nie sal weet wat om daarmee aan te vang nie. Die pryse sal tot wie weet waar sak.”
“Die pryse sal in die begin sak,” stem Waite saam. “Maar binne ’n jaar of wat sal dit weer styg.”
“Moet ons nie liewer nou verkoop nie? Verkoop alles nou, behalwe die bulle en die teelkoeie. Ná die oorlog sal ons dan teen die helfte van die prys kan terugkoop.”
’n Oomblik sit Waite oorbluf en dan verander sy uitdrukking stadig.
“My wêreld, ek het nog nie daaraan gedink nie.”
“En, Pa.” Sean wring sy hande van entoesiasme. “Ons sal nog grond nodig hê. Wanneer ons die troppe terugbring oor die Tugela, sal daar nie genoeg weiveld wees nie. Mnr. Pye het die verbande op Mount Sinai en Mahobaskloof opgesê en op die oomblik gebruik hy nie die grond nie. Kan ons dit nie nou huur nie, nou voor almal begin weiveld soek nie?”
“Ons het al klaar baie gehad om te doen voor jy begin dink het,” sê Waite saggies. “Maar nou moet ons regtig begin werk.”
Hy grawe in sy sakke, kry sy pyp en terwyl hy dit stop, kyk hy na Sean. Hy probeer om sy gesig neutraal te hou, maar hy kan sy trots nie wegsteek nie.
“As jy so aanhou dink, sal jy eendag ’n ryk mens wees.”
Waite het nie geweet hoe waar hierdie voorspelling sou wees nie. Maar die dag was nog ver dat Sean die koopsom van ’n plaas soos Theuniskraal oor die dobbeltafel sou kon gooi, en oor die verlies daarvan sou kon lag.
