die Engelse uitdrukking direk in Afrikaans te vertaal: “Ons kan uit tyd uit hardloop.” Presies. Dit kan net gebeur met ’n nimmereindigende haastigwees. Soos Herman van Veen sing 1:
Opzij, opzij, opzij
maak plaats, maak plaats, maak plaats
we hebben ongelofelijke haast
opzij, opzij, opzij
want wij zijn haast te laat
we hebben maar een paar minuten tijd
we moeten rennen, springen, vliegen, duiken,
vallen, opstaan en weer doorgaan
we kunnen nu niet blijven
we kunnen nu niet langer blijven staan.
Chronos-tyd laat ’n mens gejaagd en uitasem. Dit voel asof jy permanent in spitstyd op die N1-van-jou-lewe is. En soos al die ander gejaagdes om jou wil ook jy net so vinnig as moontlik uit die spitsverkeer wegkom, daarom dat jy altyd op soek is na nuwe korter roetes. Sodat jy net nie tyd hoef te mors nie. Jy begin allerhande lewenstruuks aanleer om deur jou dag te kom, want onthou, elke minuut is kosbaar …
’n Chronos-samelewing vergeet dat daar ook ’n ander manier is om tyd te beleef: kairos-tyd. Kairos is die nóú-tyd. Die tyd van geleenthede. Dit is die tyd vir mense wat met oop oë leef. Hier waar ek op hierdie oomblik is, is die beste geleentheid vir my, want ek is nie nou op ’n ander plek nie. Maklik gesê. As dit ’n lekker plek is waar jy is, dan is nóú nie sleg nie. Maar as jy slegte nuus gekry het? As jy alles wil doen om die nóú net ’n bietjie vorentoe te kry?
Tog, ja, kairos vra van jou om dit as die oomblik van jou lewe te beskou, want dit is nóú! En die nóú is reg. Kairos-mense hou nie nóú konstant die tyd dop omdat ons nóú-nóú weer op ’n ander plek moet wees nie. Kairos-tyd is ’n ontmoetingstyd, waar elke oomblik afhanklik is van al my sintuie, sodat ek die kairos-oomblik nie deur my vingers laat glip nie, want hierdie kairos-oomblik sal nooit herhaal kan word nie. Dit is altyd eenmalig. Dit is nie dat kairos-tyd nie chronos-tyd nodig het nie. Dit is eintlik dat chronos-verslaafdes vergeet dat hulle binne kairos-tyd leef. Chronos raak ’n afgod as kairos se stem stilgemaak word. Chronos eis: “Staan op aandag.” Kairos nooi uit: “Kom sit langs my.” Kairos bied ’n verhouding aan. Nie net met mense, of myself, of die omgewing nie, maar veral met die oomblik waarin ek leef.
Dit is nie óf die een óf die ander nie, ons weet dit. Chronos is nie ons vyand nie, want ons leef buitendien in die ritmes van elke dag se son wat opkom en saans se skemering. Chronos-tyd is nodig, want ja, ons het gaste vir aandete genooi en ons wil darem graag aan tafel aansit, met die kos betyds gaar voordat die gaste weer moet ry. ’n Kairos-gesindheid is nie ’n ontvlugting dat ons nie ons verantwoordelikhede moet nakom nie. Die probleem is dat ons leef asof ons nie albei nodig het nie! En juis dit is wat ek en soveel ander terapeute elke dag in spreekkamers sien: mense, tot die dood toe moeg. Nie net ’n lyfmoegheid nie, veral ’n sielsmoegheid. Omdat die siel onversorg is. Omdat die oog net die paadjie na Chronos se wysers ken.
… want iets is fout!
Boek ná boek haal ek uit my boekrak om net dieselfde tema te sien: skrywers wat nadink oor “ons probleem”. Iets is fout. Ons kan met meesterlike vernuf die fynste en ingewikkeldste tegnologiese kunswerke voortbring, maar dit lyk asof min mense dit regkry om die “kuns om te leef” te bemeester. Was dit nie juis die bekende Viëtnamese vlugteling, Tich Nhat Hanh, wat op ’n dag gevra het: “Hoekom sal ons treë op die maan wil gee as ons nie eers hier op aarde met mekaar kan saamstap nie?”
Wat ’n verstommende realiteit: Hoe slimmer ons raak, hoe “vlakker” word ons. Dennis Okholm skryf in sy Monk Habits for Everyday People: “In baie opsigte leef ons oppervlakkige lewens, ons laat ons deur glinstermense vermaak, jaag beuselagtighede na en is bloot verbruikers van produkte. ’n Diepgewortelde geestelike lewe word deur baie begeer, maar die belewenis daarvan ontglip net soveel.”
Iets is beslis fout.
Nog ’n skrywer, Tony Jones, haal in sy boek The Sacred Way ’n vriend se blog-inskrywing aan, wat ek nou sommer vry vertaal: “Ons tegnologies-gedrewe wêreld laat ons die god van besigwees en ‘baie-doen’ verafgod. Ons kla, maar tog kan ons nie daarsonder nie. Ons het, om die waarheid te sê, slawe van onsself geword.”
Ek sien dit in myself en in baie ander se lewe: Ons verwar “besige” lewens met “betekenisvolle” lewens. Ons weet nie hoe om ons sielshongerte te versadig nie, daarom verdoof ons die sug met allerhande kunsmatige afleidings. Wie het gesê dat dit ons nie baat om die stoele op die Titanic se dek rond te skuif as die skip besig is om te sink nie? In plaas daarvan dat ons ons diepste behoeftes vervul, laai ons ons vurk net nog voller. En raak ons nog meer uit balans.
Dan ís iets mos beslis fout.
In die heel laaste boek wat die bekende Thomas Merton voor sy dood geskryf het, The Inner Experience, begin hy sy eerste hoofstuk met ’n donker prentjie van hoe hy die lewe rondom hom waarneem. Terloops, as hy dit in die vroeg 1960’s gesien het, wonder ek wat sou hy 50 jaar later hieroor te skryf gehad het? Oral, so skryf hy, sien hy mense wat net “gelukkig” wil wees. Hulle is bereid om enige raad tot geluk soos soetkoek te verslind. Met so ’n sprinkel van populêre sielkundige selfhelp hier en darem ’n betaamlike hoeveelheid godsdienstigheid daar – in die 1960’s, dit het intussen verander … – probeer mense die leegheid van die lewe van hulle af weghou. In die proses bly mense vreemdelinge vir hulself. Hulle troos hulself met ’n “vals identiteit”. Hulle raak so gewoond aan hierdie valsheid, dat dit later vir mense die enigste bekende identiteit is, skryf Merton.
Dit is tog nie hoe mense bedoel is om te leef nie?
Daar is ’n ander manier
In 1964 het Bob Dylan ’n lied geskryf met die naam “The times, they are a-changin’ ”. ’n Lied waarin hy oor rassisme, armoede en die noodsaaklikheid van sosiale verandering in Amerika sing:
Come gather ’round people / wherever you roam /
and admit that the waters around you have grown
/ and accept it that soon / you’ll be drenched to
the bone / if your time to you / is worth savin’
/ then you better start swimmin’ / or you’ll sink
like a stone / for the times they are a-changin’.
’n Lied van protes
Dinge kan nie meer dieselfde bly nie.
’n Proteslied is altyd gekoppel aan ’n beweging wat kritiek lewer teen ’n sekere sosiale situasie van onreg. Die doelwit van die protesteerder is om die samelewing wakker te laat skrik. Al singend roep kunstenaars dit oor mikrofone uit: “So kan dit nie aanhou nie.”
Elke era bied sy eie stemme wat protes aanteken teen wat verkeerd gaan in daardie samelewing. Of dit die negro-spirituals is waar slawe mekaar singend bemoedig (en die slawe-eienaars uitdaag) met die herinnering dat God nooit van hulle kan vergeet nie, dat God hul eksodus uit hierdie slawerny sal bewerkstellig; en of dit rock-musikante is wat sing oor menseregte-skendings
