soos in die 1980’s in Suid-Afrika sing, sing ons ons liedere om te sê: The times they are a-changin’!
Een ding glo ek: Wat verkeerd is, kan nooit vir ewig verkeerd bly nie. Die lewe het in haarself ingebed hierdie basiese leefbeginsel: Wat verkeerd is, word nooit permanent onder die mat ingevee nie. Het Paulus nie ook so iets gesê nie? Daardie sinnetjie van alles sal in die lig geopenbaar word? Jy kan byvoorbeeld dink dat jy met toe oë verby die nood van ander kan kyk, maar die een of ander tyd dwing die lewe jou om jou oë oop te maak. En as dit die nood van jou eie honger siel is, dan sal daar weldra opstand vanuit jou binneste kom, al is dit in die vorm van ’n siekte. Ek herinner weer aan wat Thomas Moore sê: Jy kan maar begin rondkrap in al jou ander obsessies, verslawings, aggressies … jou siel se protes word nie so maklik onderdruk nie. Uitkom sal dit uitkom, hoe krom en skeef, of in watter patologie dan ook al. Die vraag natuurlik is of jy die siel se protestaal sal kan interpreteer? Soos menige mens wat in spreekkamers beland jou sal kan sê, as jy dit nie reeds self al ervaar het nie, die siel praat nie so duidelik Afrikaans nie. Hoe minder ons aandag aan die siel se sugte gegee het, hoe minder sal ons in voeling wees met die oorspronklike “moedertaal” van ons binneste, die taal van ons siel.
As dit waar is van die individu, is dit waar van die samelewing. Ook die samelewing se siel roep uit: “Dit kan nie so aanhou nie!”
Twee stories
Die Amerikaanse teoloog Walter Brueggemann help ons baie as hy verduidelik dat daar in die samelewing twee kragte is wat teen mekaar werk.2 ’n Mens sou dit ook twee stories kon noem. Aan die een kant is daar ’n “lekkerluister-storie”. Omdat dit ’n storie is wat so “sag op die oor val”, is dit die storie wat die meeste in ’n samelewing oorvertel word. Herhaal die storie elke dag, dan word dit die bekendste een. Later glo die meeste mense dat dit die enigste moontlike storie kan wees. Hierdie “blitsverkoper” vertel dat ons net die beste verdien, daarom is dit heel in orde as ek dit wat ek laas jaar gekoop het hierdie jaar vervang (want wie wil darem nie “goeie nuus” glo dat hulle net die beste verdien nie?). Die storie vertel vir ons wie ons rolmodelle moet wees; blaai maar na die agterste bladsye van gesinstydskrifte: Daar kry jy hulle wat suksesvol, dinamies, ryk en daarom bekend is. Dit is selfs ’n storie waarin mense vir mekaar vertel aan wie se kant God is (en wie dus God se vyande is, want óns vyande word gewoonlik ook God s’n …). As God aan jou kant is, sal jy (om die grillerige uitdrukking te gebruik) “uit jou sokkies geseën” word. Belowe God dan nie immers, so herinner ons mekaar, om “die grondgebied uit te brei” van “sy volk” nie? Selfverryking het altyd so ’n lekker soet smakie. Solank ons veilig voel – en die leiers van die dag vir ons die “regte” antwoorde gee, sodat ons tog net vannag rustig kan slaap en nie byvoorbeeld oor nasionalisering van goudmyne hoef wakker te lê nie – dan is daar mos g’n rede om ontevrede te wees met hierdie slapbandstorie nie.
Hierdie storie is die storie waarbinne die meeste Westerse, moderne mense leef. Want, ja, die meeste Westerse mense glo steeds in God, so wys die navorsers vir ons. Hoe meer ons gesekulariseerd raak, hoe meer verkies ons net ’n ander “naam”: “Groter Realiteit”; “Krag”; “Energie”. Dit moet ál meer ’n G/god word wat natuurlik by ons gesekulariseerde leefstyl pas. Dit is selfs die storie wat in baie kerke vertel word: God kies kant, óns s’n natuurlik. God wil hê dit moet met ons goed gaan, ons is immers “koningskinders”. “Ons Pa is die Koning”, sing ons lustig saam met die kleuters. Omdat die storie so baie vertel word, begin ons ons lewe volgens die beginsels van dié storie leef.
Maar daar is ’n ander storie ook.
Ons hoor hierdie storie nie so gereeld nie. Dit is nie ’n storie wat so lekker oorvertel word soos die ander meer gewilde een nie. Ook nie ’n storie waarna ’n mens so aandagtig kan luister soos die een wat vertel van sukses en skoonheid en voorspoed en seëninge nie. As jy in ’n mooi huis bly, ’n vol klerekas het, gemaklik jou seevakansie elke jaar hou, dan klink ’n storie wat jou uitnooi om so bietjie aan die “ander kant van die draad” te gaan loer nie na ’n #1 op die trefferlys nie.
Hierdie storie, die meer kritiese storie, herinner jou – sonder ophou – aan die mense wat dit nie so gemaklik as jy het nie, wat nie aan hierdie kant van die snelweg bly nie. Hierdie storie herinner jou gereeld aan hulle wat anders as jy dink en klink. Hulle laat jou ongemaklik voel. Hulle laat jou skuldig voel, vanselfsprekend, want daar aan daardie kant van die hoofpad waar hulle bly, lyk dit allermins mooi en suksesvol. Hierdie minder gewilde storie gaan nie oor beter en meer nie, inteendeel, dit gaan oor broosheid en deernis. Dit gaan nie oor sterker nie, dit gaan oor dieper. Dit gaan nie oor sekuriteit nie, dit gaan oor weerloosheid. Dit gaan nie oor selfverryking nie, dit gaan oor medemenslikheid. Menswees. Hierdie storie se punch line wil min mense regtig glo: Die Outeur van die storie het nie bedoel dat daar twee verskillende wêrelde, die wêreld van die haves en die have nots, moet wees nie. Wat hierdie storie nog slegter maak, is dat as jy eenmaal die storie gehoor het, dan verwag die Outeur van jou om krities te wees teenoor die meer gewilde een. Nou moet jy die draer van ’n ongewilde storie word!
Vir niemand is dit lekker nie! Wie wil nou ongewild wees? Immers weet ’n mens wat met Jesus gebeur het toe Hy ’n nuwe koninkryk as alternatief teen die Romeine s’n kom probeer vestig het …
Dit is wat gebeur as ’n mens in kontak met jou siel kom. Sielsmense sien deur die misleidings van die gewilde stories. Hulle begin ál meer ontdek hoe die meerderheid mense geblinddoek deur die lewe gaan. En dít is sielsmense wat sag begin neurie, selfs hardop sing, the times they are a-changin’.
’n Nuwe ontwaking
Godsdienswetenskaplikes skryf al ’n paar dekades lank dat ons op die punt staan van die geboorte van ’n nuwe era. 3 Daar is ’n golf op die horison, gereed om te breek: Die psige van die mensdom is herkenbaar besig om te verander. En nee, ek praat nie van iets soos ’n wêreld nadat die een of ander Planeet X ons gaan tref nie. Ek praat van ’n verandering in die manier waarop ons oor menswees dink.
Die 21ste eeu is sekerlik een van die opwindendste tye ooit, só vertel die mense wat met hul hand oor hul oë die horison dophou. Ons wat so maklik krities is oor die tyd waarin ons leef, moet dalk heel nuut oor onsself begin dink. Eintlik is dit ’n hoogtepunttyd. Die nuutheid begin in óns leeftyd aanbreek.
Dit is nie die eerste keer dat so iets nuuts gebeur nie, maar dit is ook nie asof dit elke nou en dan gebeur nie. Daar is ’n teorie wat meen dat dit min of meer drie millennia gelede is dat daar vir die eerste keer so iets opwindends veranderend met die mensdom gebeur het: in die jare 800 – 200 v.C. Gedurende daardie tydperk, so verduidelik die godsdienshistorici, was daar vir die eerste keer sprake van georganiseerde godsdienste wat wêreldwyd vorm aangeneem het: die Zoroastrianisme in Persië, Vediese Hindoeïsme, Boeddhisme en die Jaïnisme in Indië. Dit was die tydperk waarin ’n handvol prominente mense met hul absoluut unieke manier van dink die leefstyl van mense heeltemal verander het. Dit sluit onder andere ’n paar Joodse profete in, veral Jesaja, Amos en Jeremia. Dit is ook in daardie tyd dat die grootste Griekse filosowe, met Sokrates, Plato en Aristoteles op die voorgrond, in Europa die wêreld op ’n spesifieke nuwe manier begin bedink het. Aan die ander kant van die bekende wêreld tree ’n ander klomp filosowe uit ander kulture na vore, byvoorbeeld die Chinese filosofiese reuse Lao-Tzu, Confucius en Mencius. Dit is nie noodwendig name wat in die algemeen aan ons bekend is nie. Die punt is dat daar in hierdie periode van die mensdom se bestaan (800 – 200 v.C.) “iets” gebeur het wat mense heeltemal anders oor menswees laat begin dink het. Dit was ’n draaipunt.
Voor daardie periode was die mensdom mitiese, ritualistiese stamme, wat net op ’n (kollektiewe) manier oor menswees kon dink. En toe kom daar die eerste ontwaking: Mense begin op ’n nuwe morele manier oor die lewe dink. Hulle begin op ’n spesifieke
