Nou is hy lank ook nie meer daar nie. Die dood het ’n manier om ’n mens se agtergeblewe skuld op ’n manier te betaal.
Later dink almal dat die oorledene sommer net ongelukkig was, of aan sy senuwees gely het, en nog later het hy amper ’n stralekransie om. Wie is die mens om te oordeel? Dalk sit Janmaans vandag op die regte plek, terwyl menigeen wat hom voordoen as ’n vroom mens eintlik na die verdoemenis op pad is.
So redeneer Malie prewelend terwyl sy op die agterstoep kos verskaf aan die sewentien varkies, honde, katte en kuikens. Kinders, snaaks genoeg, was daar nooit, en dit terwyl sy so lief vir lewendige goedjies is. Seker ook maar die wil van Bo, anders was menige rondloperdier ’n tuiste kwyt. G’n wonder sy word “tannie Varkie” genoem nie, eintlik ’n pluimpie. Snaaks, alles en almal wat nie ’n hawe het nie, kom maar altyd na Malie Coetzee toe. Soos die vreemde man ook gister. Dit troos darem. Want sy weet dat sy as ’n onsindelike mens beskou word. Dit is reeds die geval vir die volle twintig jaar dat hulle hier woon. Op die plaas naby die Bosveld was dit anders. Dit was ’n groot boerehuis, met plek en plek en nogmaals plek. Hier moet wasgoed en skottelgoed maar partykeer deurmekaar loop, dit spreek tog vanself.
Soms het dit maar rof gegaan in die vorige huishouding, daarbo in die Bosveld, want ’n boerdery loop sy eie stryk. Maar hulle was bekend in die omgewing en mense het respek vir hulle gehad. Koos se stookketel het vir hom naam gemaak. Hier word jy op jou baadjie getakseer. Nee kyk, die Booslanders soos Koos hulle noem, is ’n hoogmoedige ou spul.
Een van die voorvroue hier het glo eendag gesê sy hoop nie sy word ooit vir ete uitgenooi na die Coetzees nie, want die kakkerlakke eet uit die vlieë se bak en die vlieë eet uit die diere se bak en die diere eet uit die mense se bak. Dit was ’n sware slag vir Malie, wat tog te lief is vir kosgee. Dit heel die seer, daardie gedurige seer van die wete dat jou geslag saam met jou sal uitsterf. Ja, dis helend as jy kos voorsit aan mense, en hulle eet en lag en geniet, en jy bou hulle liggame sodat jy ten minste aan een of ander vorm van voortbestaan deel het.
Maar sedert sy gehoor het wat daardie vrou gesê het, nooi sy nie meer uit nie. Dis egter ’n ander geval wanneer iemand aangeloop kom en losies vra. So, dan het Katrien hom gestuur. Katrien is nie vol fiemies nie; sy’t ook swaar gehad, die bittere teleurstelling van verlede jaar, ai. As ’n mens so swaar gehad het soos Katrien, is jy nie vol kleinlikhede nie. Nou nog ou Tosen se siekte ook, die ou korrelkop. Dit wys jou net, wat is die mens tog? Hy was so kwaai met sy oorlede vrou en so ontevrede toe Katrien weg is om te loop leer. Nou lê hy daar, hy kan sy kwas nie roer nie. En Katrien is die een wat hom moet versorg.
Dit sal nou net alles mooi en reg eindig as Katrien met Gieljam Dormehl trou. Hy sal haar ’n gerieflike lewe kan gee, na al haar swaar en hartseer. En hy wil glo vir haar ’n nuwe winkel bou soos wat jy nie agter elke bos uitskop nie. Dan sal hulle seker maar trou, want Katrien sal hom nooit so baie geld kan terugbetaal nie.
Maar die mense sê sy kan die vorige kêrel van haar nog nie vergeet nie. Hy was een keer hier saam met haar, so ’n pragtige seun, kompleet ’n prentjie uit ’n boek gesny. Maar mooier as hierdie nuwe mannetjie kan hy nie wees nie, met die bos donker hare soos Absalom. Dit lyk glad of hy belang stel in Koos se mampoerstories.
Maar Malie wil nie te veel oor daardie dae praat nie. Koos is ’n respektabele man wat nooit iemand sal verkul nie. Maar met sy mampoer het dalk meer as een mens in die verderf gestort. Stilletjies het hy tog maar verkoop – hoe sal sy as sy vrou nie weet nie? Dis ook maar eintlik die rede waarom hulle so ’n groot verandering gemaak het, hier na die Kolonie toe. As Koos nie weggekom het uit daardie wêreld nie, het hy dalk agter die tralies beland, en dalk saam met die jong neef Janmaans.
Ja, hulle praat so maklik van vandag se jongmense. Maar wat van Janmaans? Hy het hom net met slimstories uit die tronk gehou. Hy kon jou altyd sulke hartseer stories vertel oor hoe hy nou tot inkeer gekom het, met daardie mooie blou oë, net om jou weer van voor af te verkul. Toe sy wat Malie is, nie wou toesien hoedat hy op groot skaal mampoer verkoop vir Koos nie, toe sy gedreig het om polisie toe te gaan, en later die kraantjie oopgedraai het in die nag, het hy mos die stookketel gaan staan en beskadig.
Sy vrou Dirkie het hulle gesien, maar nie die kind wat later glo gekom het nie. Ag, maar Janmaans rus nou. En dalk was dit maar sy senuwees. Sy wonder waar sy vrou deesdae is en of sy ooit nog lewe. Die stomme Dirkie sou g’n vlieg enige kwaad aandoen nie, sy was so ’n sagte mens. Sy wil tog darem hê hierdie vreemde mannetjie moet ’n slag goed nadink. Sy het die foto’s opgediep om sy geheue mee te verfris. As hy kan weet waar Dirkie van Janmaans is, kan mens haar probeer opspoor en ’n ou briefie skryf. Dirkie sal tog so bly wees. Dalk kan sy selfs vir hulle hier op Isaacsdam kom kuier. As sy nog lewe, bygesê … want wat is die mens tog?
En so kom dit dat Jonathan, nog blaas-blaas van ontsteltenis na sy potjie met Gileam Dormehl, oor ontbyt met die een oog moet foto’s kyk. Hy is so haastig dat hy kan moordsteek. Hy wil op kantoor kom. Mens weet nooit of Dormehl dalk die hele dorpsraad op horings gaan neem nie. ’n Ingenieur is hier nie, maar hy wil met die tegniese assistent praat voordat Dormehl dalk … En tog brand sy hart om die foto’s te kyk.
“Dis nou Janmaans, my neef, soos wie meneer so baie lyk.”
Jonathan kou aan die gebakte lewer en tuisgebakte brood en kyk tersluiks. Hy sou liewer teen die dak, muur of vloer wou vaskyk.
Maar hy voel ook gedwing om te kyk. Gelukkig is dit klein, dowwe foto’s, tipies van die kameras van daardie jare. Party is in kleur, maar vroeë kleur, reeds verdof. Dit maak dit minder ontstellend. Met geskoolde objektiwiteit kon hy skuins en vinnig kyk, en dink: Dit was my pa, ja. En daardie my ma. Die een van sy ma werk nie sag met hom nie. Die verwese vrouefiguur, vroegoud en verwaarloos, en langs haar steek die hoek van ’n platdakhuisie uit. Die een naby daardie winkeltjie, waar hy meermale iets moes gaan koop? Hy voel nog haar harde handjie teen syne as sy ’n bietjie los geld in sy palm sit. En hy moes altyd gou-gou loop. Hy het geweet dit beteken dat sy pa die geld in die hande kan kry vir ’n sopie.
’n Ontsettende pyn slaan deur Jonathan Bergman se gemoed. Hy gee die foto terug. Hy kou en kou die lewer, totdat dit melerig in sy mond voel. Daar is nie eers vrugtesap om dit mee af te sluk nie. Die koffie is nog nie geskink nie, daar staan dit in ’n erdeketel vol littekens.
’n Klein varkie loer by die deur, trippel ná ’n skrobbering fyntjies weg op pienk pootjies.
“Jy sien self hoe baie jy lyk op my oorlede neef Janmaans?” vra Malie Coetzee triomfantelik.
Hy kou die lewer, kou. “Tante-hulle het hom geken. Vir my lyk hy maar bra onbekend.”
“Ek sou tog so graag wou weet of sy vrou Dirkie nog lewe. Ons het so gehou van mekaar, maar met ons trekkery Kolonie toe destyds het ons heeltemal van mekaar af geraak. Sy het ook so baie moes rondtrek.”
“Ja, daar is maar min mense wat hulle hele lewe in een huis bly.” Hy waag dit nie om ’n enkele woord verder te sê nie. Maar die gestaltes bly op sy gemoed ingebrand. Veral sy ma. Dis hoe hy haar onthou: altyd kleurloos en vormloos geklee, omdat daar niks anders was nie.
Slegs een rok onthou hy van haar, en dit omdat sy dit op ’n beslissende dag in sy lewe aangehad het. Dit was die dag toe hy hom in sy hart voorgeneem het om die huis vir goed te verlaat sodra dit vir hom moontlik is.
Dit was ’n loodgrys rok. Nou weet hy waarom hy nie gehou het van die kleur wol waarmee Katrien Tosen aan ’t brei is nie. Daar was so ’n krulpatroontjie op die rok, soos blaarderige slangetjies of slangerige blaartjies, of gebuigde traandruppels. Hy weet nou dat dit paisley was, ’n klassieke patroon, ook volop. Jeannie het hom ’n baie smaakvolle paisley-das gegee, duur en smaakvol, en hy dra sorg om dit gereeld genoeg aan te sit.
Sy ma het die rok aangehad en hulle
