унааларынан түшүп боз үйгө киришти. Алар дагы бир тараптан атчандарды күтүп жатышты. Көп өтпөй тээ береги чоң сайдын жанындагы бурулуштан беш атчан көрүнөт. Аларды акбозчон баатыр баштап келатат.
– Ырыспек келатат. Жардамчысы Асаат, Маатай да бар экен.
Ырыспектин атчандары бат эле боз үйгө жете келип, улуулата төрдөн орун алышты. Отургандар кымыз ичип, анын артынан эт жеп, ортодо кызуу сөз жүрдү. Сөздү аягы монголдорго барып келген Дөөлөс алды:
– Мен Темүчүндүн ата конушуна барып көп жерди кыдырып келдим.
Отургандар:
– Деги Темүчүн деген ким экен ошону айтып берчи?
– Темүчүн ошол көчмөн монголдордун Тайшит уруусунан чыгыптыр.
– Ата теги энеси ким монголдордо көп уруу бар эмеспи?
– Анын энеси Оолун бизче «булут» дегенди билдирет. Атасы Есугей баатыр, чоң атасы Бартан, дагы Хабул хан.
– Мен кимдир бирөөнөн уктум эле анын жетинчи атасы кыргыз экен,– деп
– Ошондой шекилденет өңү саргыч тартып, кыргызга окшоштурушат экен.
Дагы бирөө чыйылдап сүйлөп калды:
– Балким ал биздин чоң аталарыбыздын бирөөсүнүн баласы болуп жүрбөсүн.
Баардыгы кыраан каткырыкты салышып, сөз андан ары уланды.
–Тайшиттер өзүнө каршы урууларды каратып алып, баш көтөргөндөрдү талкалап жок кылышты.
– Алар татарларды, наймандарды, меркиттерди, өзүнө багындырып, бийликти Темүчүндүн колуна топтошту.
Баардыгы сүйлөбөй ойго батышат. Олебек монголдорго барып келген адамдан сурады:
– Баарын тактап чачпай баяндап берчи Темүчүн жөнүндө эмнени билесиң?
Тигил киши үнүн жай чыгарып акырын сүйлөй баштады:
– Темүчүндүн баяны арбын анын атасы Эсүгөй ал баатыр адам болгон экен. Анын атасы Бартан баатыр, Хабул хан, Тумбинай чечен, Байшинкар, Хайду, Бодончар анан Кул Малик, анан Алангоо деген аял Кул Малик менен кошулуп, Бодончар төрөлүптүр. Уламада айтылган ошол Кул Маликти кыргыз экен дешет. Аланго деген аял күйөөсү өлүп калып. Береги Кул Малик менен жүрүп, Чынгыз хандын түпкү аталары Бодончар төрөлүп жатпайбы. Дагы Темүчүн жөнүндө бир уламаны айтып берейинчи. Бир күнү монголдордун меркит уруусунан Эскиледу деген мыкты жигит Оолун деген кызга үйлөнүп аны арабага салып үйүнө бараткан экен. Ошондо теңсиздик менен кызды Есугей тартып алып үйүнө алып келип үйлөнүп алат. Оолун акылман аял болуптур. Укканга караганда Жочу, Угедей, Чагатай, Тулуй деген балдарды төрөптүр. Темүчүн төрөлгөндө оң алаканына кан уучтап түшкөнүн көргөн кемпирлер болуптур. Алар ошондо аябай таң калышат. Бала төрөлгөн күнү ачык эле туруп күн тутулуп, жети күн катары аба ырайы ачылбай бороон согуп, кадимкидей кыш кычырап аяз түшүп турат. Түнүндө ат кишенеп, айбалта шыңгырап, кылыч кыңгырап, согушкан баатырлардын үнү угулуп, бала ыйлап, эне боздогон каңшаар сезилип турган экен.
