Mirzə bir həqiqət idi.
Biz onu sevirdik, biz ona məftun idik və çox hayıf ki, şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün ağır günlərində
Abbas Mirzə bizim əlimizdən getdi.
Lakin Abbas Mirzə sənəti həmişə nikbin bir ruha malik idi. O, bizi daim həyata, mübarizliyə, gələcəyə çağırmış, parlaq əməllərə sövq etmişdir. Bu ruh bu gün də yaşayır. O, indi daha qüvvəlidir, çünki Abbas Mirzənin vətəni, onun xalqı div addımları ilə irəliləyərək kommunizmə doğru gedir. Bu isə Abbas Mirzənin ən böyük arzusu idi.
Biz Abbas Mirzəni itirdik, lakin onu unutmadıq, o bizim ürəyimizdədir. Bu kitabçada toplanan xatirələr, onun dostlarının yoldaşlarının, tamaşaçıların Abbas Mirzəni unutmadıqlarını, onunla bağlı kiçik bir hadisəni, sevilməz bir epizodu belə əziz tutduqlarını göstərir. Bu xatirələr hələ ilk xatirələrdir.
Onlar Abbas Mirzə haqqında deyiləcək sözün, yazılacaq kitabın bəlkə də bir başlanğıcıdır. Lakin bu xatirələri böyük bir təşəkkür hissilə nəşr edərkən biz inanırıq ki, yaxın gələcəkdə bu xatirələr daha da genişləndiriləcək, Abbas Mirzə haqqında təsəvvürün zənginləşməsinə kömək edəcəkdir.
Cəfər Cəfərov
5
Süleyman Rüstəm
Abbas Mirzə üçün
Ey səhnəmizin şöhrəti, ey sevgili ustad,
Hörmətlə, məhəbbətlə səni eyləyirik yad.
Qəlbində vətən sevgisi, el sevgisi vardı,
Ustad kimi şöhrət sənə, hörmət sənə yardı.
Sən səhnəmizin ülkəri, dan ulduzu oldun,
Çiynində ağır yük… nə bəzikdin, nə yoruldun.
Sən səhnədə tapdın özünü, səhnə sevindi,
Yoxsan demək olmaz sənə, varsan, yenə varsan,
Sənətdə xəzansız, əbədi canlı baharsan,
Ən sevgili övladlarımızdan birisən sən,
Torpaqların altında da sağsan, dirisən, sən!
Sentyabr. 1963.
6
Cəfər Cabbarlı
… Bəzən elə adamlar olur ki, onların yaşayış tarixini yazmaq üçün bütün bir xalqın, bir ölkənin və
ya xalq həyatında müəyyən bir məntəqənin tarixini yazmaq lazım gəlir. Yaşadıqları mühit, cəmiyyət və
məntəqənin irəliyə doğru yürüməsində addım başı onların adı görünə bilər. Onların şəxsi həyatından ümumi həyatı ayırmaq istədikdə isə yerdə heç bir şey qalmır. Belə adamlardan biri də Abbas Mirzə
Şərifzadədir.
Biz hələ dünən Azərbaycan dram teatrının 50 illiyini bayram etdik. O (səhnəmiz) bütün ömrünün tən yarısını kimsəsiz bir cocuq kimi iməkləmişdir. Ona əl verən, kömək edən çox azdı və yox kimi idi.
O, əsrlərdən bəri yatmış və yenicə göz açmağa başlamış bir xalqın mühitində qanunsuz doğulmuş bir cocuq kimi idi. Kimsə ona baxmaq, əl yetirmək istəmirdi. Bütün əski mühit ona qarşı silahlanmış, onu əzmək, yox etmək istəyirdi. Çünki o, bütün əski qanun və qaydaların xilafinə olaraq doğulmuşdu.
Onun başına nə qədər daşlar, təpiklər yağdırılırdı! Bu zavallı cocuq ölümcül bir halda sürünür, iməkləyirdi. Bu gün yaşayırdısa, sabahına ümid yoxdu.
Qarşıdakı yol yoxuş, sərt, ağır idi. İrəlidən ağır məşəqqət daşları yağırdı. Tam bu aralıq ortaya bir-birinin ardınca iki mübariz çıxdı. Onlar bu ayaqlara dolaşan, yerdə iməkləyən, sürüklənən və
tanınmayan kimsəsiz cocuğa yanaşdılar, iki qüvvətli əl onun əllərindən tutdu, cocuq bir körpə sevinci ilə gülümsəyib ayağa qalxdı. Bu iki qüvvətli əli uzadanların biri Hüseyn Ərəblinski, o biri isə Abbas Mirzə Şərifzadə idi. Cocuq bu iki qüvvətli ələ söykənmiş olaraq artıq öz mini-mini ayaqları ilə
yürüyürdü.
Yol yoxş və ağır idi. İrəlidən üst-üstünə daşlar yağırdı. Bunları atanlar kimlərdi? Məhəmmədin şəriətini qoruyan mollalar, əsrlərdən bəri yuxuya qalıb namazdan başqa bir şey bilməyən hacılar, məşədilər və onların ardında duran avamlar, cahillər və bütün əski çürümüş şəriət mühiti idi. Onlar bu cocuğu məhv etmək istəyirlərdi. Çünki bu çocuq Məhəmmədin şəriətinə xilaf olmaq üçün doğulmuşdu…Bicdi. Onun atası mühitimizdə xoruz banı eşidib birinci baş qaldıran tək-tək ziyalılar –
Mirzə Fətəlilər, Nəcəf bəylər, Haqverdiyevlər, anası isə kəbinsiz, nikahsız evə soxulan Avropa mədəniyyətli idi. Odur ki, bütün bu donmuş, kiflənmiş əski şəriət dünyası bu cocuğu daşqalaq edirdi.
Lakin bu iki əl onu buraxmayır, atılan daşlara qarşı öz kökslərini gərir, ağır yoxuş yolu addım-addım irəliləyir və cocuğu yüksəldirdilər.
Mənzil başına hələ çox qalmışdı. Qarşıdan bir cəlladın sapandından atılan amansız bir daş
Ərəblinskini bu cocuqdan ayırdı. Cocuq bir an üçün ayaqdan-ayağa səndələdi, bu gözəl yavrunun yürüşünə baxanlar onu sevən, onun yüksəlməsinə sevinənlər birdən-birə çaşdılar, qorxdular və
cocuğun bütün ağırlığı ilə yerə çevrilib parçalanacağını gözlədilər. Elə də olacaqdı. Bir əldən səs çıxmazdı. Tam bu aralıq əllər yenə də ikiləndi. Yandan baxanlar yenə də cocuğun iki tərəfindən tutan iki kamil əl gördülər. Bu əllərin hər ikisi Abbas Mirzə Şərifzadənin idi. O, cocuğu götürüb ağırlığna baxaraq qoynuna qoydu və qüvvətli addımlarla irəli atıldı.
Abbas Mirzəni şəxsən tanıyanlar onun bədəncə nə qədər zəif olduğunu bilirlər. Hamı elə bilirdi ki, bu gücsüz umuzlar bu ağırlığa dözməyəcək, bu incə ayaqlar bu sərt yoxuşu, bu daşlı, kəsəkli yolu çıxa bilməyəcəkdir. Lakin umuzlar saxlayır, yürüyürdü. Hamı heyrət edirdi. Heyrət ediləcək bir şey isə yox idi. Onlar Abbas Mirzənin yalnız zahiri görünüşünə baxır, onun içərisində çırpınan, coşan mənəvi qüvvət və qüdrəti görməyirdilər. Halbuki onu yürüdən ancaq bu coşqun mənəvi qüvvət, qüdrət və
temperament idi. Bəzən umuzlər əyilir və umuzdakı yükün ağırlğı altında kəmiklər belə yerindən oynayırdı. Lakin içəridə qaynaşan, coşan
