Çağ’a ait ve kemikleri üzerinde çakmak taşıyla açılmış yaralar bulunan iki iskelet” (a.g.e) ile İsveç, Zelanda, Brittany ve Romanya’dan birkaç münferit örnek sunuyor. Ayrıca, Danimarka ve Kaliforniya’da bulunmuş ve kafatası yaralanmasına sahip iskeletlerden bahsediyor. Ancak bu örneklerin münferit olaylar olması, savaşa dair somut kanıtlar sundukları iddiasını havada bırakıyor. Eğer bu yaralanmalar gerçekten savaşlar sırasında oluşsaydı, tek tek bireylerde değil çok daha fazla sayıda iskelette gözlemlenmesi gerekirdi. Münferit olaylar olarak baktığımızda ise, bu yaralanmaların -özellikle de avlanma sırasında yaşanan- kazalar sonucunda oluşmuş olması oldukça muhtemel. Hatta kasıtlı şiddet sonucunda ortaya çıkmış olsalar bile gerçek savaşlardan ziyade sadece bireyler arasında yaşanan şiddet olaylarından kaynaklandıkları söylenebilir. Zaten Thorpe da bu ihtimali göz ardı etmiyor: “Bu örnekleri yorumlarken çok dikkatli olmalıyız” (a.g.e.). Son olarak, Mezolitik Dönem Avrupa’sında başa ya da gövdeye isabet eden “darbeler sonucunda oluşan kırık çıkık” vakalarından bahsediyor. Ancak son zamanlarda yapılan araştırmalar “pek çok kazanın da kırık çıkık ile sonuçlanmış olabileceğini” gösterdi (a.g.e.).
Thorpe’un bahsettiği ve gerçekten savaşı andıran kanıtlar ise orta ve geç dönem Neolitik Çağ’a aitler. Bavyera’daki Of-net bölgesinde bir mağarada, içinde hepsi de ölmeden önce yaralanmış tam otuz sekiz kişinin kafatası ve omurgası bulunan iki çukur keşfedildi. Danimarka’daki Dyrholmen’da ise derisi yüzülmüş dokuz kişinin kemikleri bulundu. Son olarak, Almanya’daki Talheim’da MÖ 5000 yılında kafalarına aldıkları darbe sonucunda ölmüş otuz dört kişiye ait bir toplu mezar bulundu.
Kısacası, Neolitik Dönem’den önce savaşların yaşandığına dair kanıtlar -ana metnin içinde bahsettiğim iki örnek dışında- hiç ikna edici değil. Hatta Neolitik Dönem’e ait bile çok az örnek söz konusu. Ancak Keeley ve Thorpe gibi arkeologların vardığı sonuçları sorgulayıp sorgulamamamızın aslında pek de önemi yok: Fazlasıyla havada kalan iddialarını doğru kabul etsek bile MÖ yaklaşık 4000 yılına kadar son derece sınırlı sayıda savaşın yaşandığı, bu tarihten sonra ise savaşların sayısında aniden çok büyük bir artış yaşandığı su götürmez bir gerçek.
52
Chapman, 1999; Dolkhanov, 1999; Vencl, 1999.
53
Ferguson, 1997, s. 333.
54
Keck, 2000, s. xxi.
55
Heinberg, 1989, s. 169 içinde.
56
Gabriel, 1990, s. 21.
57
Lawlor, 1991, s. 9.
58
Lenski, 1978, s. 137.
59
Wrangham ve Peterson, 1996.
60
Ferguson, 2003.
61
Lenksi, 1978, s. 422.
62
Service, 1978, s. 27.
63
Sumner, 1964, s. 205.
64
Malinowski, 1964, s. 251.
65
Service, 1978; Sumner, 1964; Malinowski, 1978.
66
Divale, 1973.
67
a.g.e., s. xxi.
68
Burch & Ellanna, 1994, s. 61.
69
Power, 1991, s. 44.
70
Haas, 1999, s. 14.
71
Knauft, 1991, s. 391.
72
Jaimes Guerrero, 2000, s. 37.
73
Barnard ve Woodburn, 1988.
74
Woodburn, 1982, s. 432.
75
Lenski, 1978.
76
Barnard ve Woodburn, 1988, s. 16.
77
Woodburn, 1981/1998.
78
Power, 1991, s. 47.
79
Lenski, 1978, s. 125.
80
Briggs, 1970, s. 42.
81
Boehm, 1999.
82
a.g.e., s. 69.
83
DeMeo, 1998.
84
Ryan, 2003, s. 78.
85
Diamond, 1992.
86
Diamond, 1987, s. 64.
87
Lawlor, 1991, s. 55 içinde.
88
Eisler, 1995, s. 62.
89
Lenski, 1978; Gimbutas, 1991.
90
Lenski & Nolan, 1995, s. 151.
91
Boehm, 1999, s. 38.
92
Gimbutas, 1991; Eisler, 1987; Mellaart, 1975.
93
a.g.e.
94
Gimbutas, 1982, 1991.
95
a.g.e., 1980, s. 17.
96
Rudgley, 1998, s. 23 içinde.
97
Platon, 1966.
98
Eisler, 1987, s. 32.
99
Griffith, 2001, s. 167.
100
Gimbutas, 1982, s. 24.
101
DeMeo, 1998, s. 225.
102
Davidson, 1996, s. 51.
103
Lenski & Nolan, 1995, s. 146 içinde.
104
DeMeo, 1998, s. 347.
105
Griffith, 2001.
106
a.g.e., s. 168.
107
Rudgley, 1998.
108
Rudgley, 1998, s. 32 içinde.
109
Eisler, 1987, s. 32 içinde.
110
a.g.e.
111
Eisler, 1987, s. 18.
112
Taylor, 1996; Rudgley, 1998.
113
Hawkes, 1968, s. 156.
114
Eisler, 1987, s. 39.
115
DeMeo, 1998, s. 4.
116
a.g.e.
117
a.g.e., s. 8.
118
Eisler, 1987, s. 43.
119
DeMeo, 2002, s. 21.
120
a.g.e.
121
DeMeo, 1998, s. 8.
122
DeMeo, 2000, s. 10.
123
Griffith, 2001, s. 18.
124
DeMeo, 1998; Griffith, 2001.
125
Mallory, 1989, s. 266 içinde.
126
Günümüzde Romanya’da bir kent, Türkçe adıyla Boğazköy (ç.n.)
127
a.g.e., s. 238.
128
Gimbutas, 1973, s. 202-3.
129
Eisler, 1987, s. 50.
130
Eisler, 1995, s. 90.
