гапириб, докладларни булбул каби ўқийдиган Михаил Горбачев келади.
Деҳли ва Аградаги Бобурийлар саройида девони ом ва девони хос бўлган. Девони хосда амиру вазирлар, чопару элчилар қабул қилинган. Девони омда эса оддий халқ, фақиру фуқаро арзлари тингланган.
Кейинчалик биз оддий халқ дея атаганимиз бизга ошу нон етказиб турган меҳнаткаш эл-улусдир. Шоҳдан гадойга қадар оддий деҳқон элидан экмак ейди, дейди ҳазрат Навоий.
Цицероннинг “Дунё аҳмоқларга тўла” деган фикрини ўқиганимда бир муддат ўйланиб тараддудланганман. Наҳотки, нодону абдол кишилар шу қадар кўп бўлса, дея узоқ мушоҳада этганман.
Сўнгра машҳур турк ёзувчиси Азиз Несиннинг судлангани воқеасини эшитгач, яна ёдимга Цицероннинг фикри келди.
Мамлакатимизда яшаётган кишиларнинг етмиш фоизи аҳмоқ, дея ёзади Азиз Несин бир мақоласида.
Буни ўқиган ва эшитган одамлар жунбушга келадилар ва ёзувчини маҳкамага берадилар.
– Суд ҳайъати ва одамлардан кечирим сўрайман. Мен нотўғри айтган эканман, – дейди судга чақирилган ёзувчи.
– Майли, нотўғри фикрингиз учун даъвочилардан кечирим сўранг! Жиноят ишини ёпамиз! – дейди маҳкама раиси ишнинг осон кўчганидан суюниб.
– Йўқ, мен даъвочилардан кечирим сўрамоқчи эмасман, фоизни нотўғри сўйлаганим учун кечирим сўрамоқчиман, – дейди Азиз Несин.
– Англамадим? Не демоқчисиз? – сўрайди судья.
– Мен абдолларни етмиш фоиз дея заҳн этар эканман. Шу фикримдан сўнг уларнинг муносабати ва хатти-ҳаракатларини кўриб аҳмоқлар етмиш эмас, тўқсон фоиз эканлигини англадим, – жавоб қилади ёзувчи.
Бу бўлиб ўтган реал воқеага асосланган ҳикоядир. Уни ҳар ким ўз ақли фаросати, фикрлаш даражасидан келиб чиқиб мушоҳада этади, албатта.
Азиз Несин ўзидан икки минг йил бурун яшаган Марк Туллий Цицероннинг фикрини такрорлаган эди холос. Бу қарашни Азиз Несин замондоши Бертран Рассел инглизларга хос киборлик билан юмшоқроқ оҳангда ифода этади. Кўпчиликнинг нодонлигини эътиборга олсак, кенг тарқалган нуқтаи назар оқилона эмас, аҳмоқона ҳисобланади. Халқ кўп, лекин инсонлар оз деганда Диоген ҳам шуни назарда тутган бўлса керак.
Суҳбатларимизнинг бирида Ислом ака менга “Фалончи олим биз миллат сифатида шаклланмаганмиз” дебди. Бу фикрга сиз қандай қарайсиз?” деб сўради.
Олим тўғри сўйлаган. Бироқ унинг хатоси шундан иборатки, у бу фикрни халойиқнинг юзига айтган. Сиз, ўша олим ва мен суҳбатларимизда бу фикрни ўртага ташлаб, муҳокама этишимиз мумкин. Бироқ халққа паст назар билан қараб, сен ҳали халқ эмассан, деб бўлмайди. Бундай ҳақоратдан унинг руҳи тушиб, баттар бўлади.
Элнинг яхши сўзу иш ила кўнглини кўтариб нуқсонини ҳам одобу ахлоқ доирасида ётиқ оҳангда айтиб, суяб гапириш керак, дея суҳбатдошим саволини жавоблантирдим.
Азиз Несиннинг хатоси ҳам шундан иборат эди. Усиз ҳам парча экмак пешида чопиб, кунини зўрға кўриб юрган бева-бечора кишиларнинг бетига қараб ерга уриб, сен ундайсану
