malakasining muvaffaqiyatli bo‘lishi bir qator shartlarga bog‘liq.
Malakani shakllantirishdagi muvaffaqiyatning birinchi sharti qo‘yilgan maqsadning aniqligi, faoliyat natijasida nimaga ega bo‘lishini anglashdir. Mehnat darslarida o‘qituvchi o‘quvchilarga yasalishi lozim bo‘lgan buyumnini ko‘rsatadi. So‘ngra uning ayrim detallarini qanday tayyorlash kerakligini tushuntiradi, o‘quvchilar esa o‘z ishlarida o‘qituvchining ko‘rsatmalariga rioya qilib, kerakli harakatlarni egallab boradilar.
Malakani muvaffaqiyatli shakllantirishning ikkinchi sharti faoliyatni rejalashtirishdir. Mehnatni rejalashtirish ishning maqsadini yaxshiroq anglash, mehnat mahsulotini, mehnat natijasini tasavvur qilish, mehnat jarayonlarini, ularning izchilligini o‘ylab chiqish hamda uning nozik joylarini ajratish imkonini beradi. Quyi sinf o‘quvchisiga (garchi o‘qituvchi ish natijasida nimaga ega bo‘lishi, nimaga intilishi lozimligini aytgan bo‘lsada) butun mehnat jarayonini qamrab olish ba’zan qiyinlik qiladi. Shuning uchun ish jarayonini ayrim kichik bosqichlarga taqsimlash va o‘quvchining faoliyati jarayonida yirikroq topshiriqlarga birika oladigan mayda topshiriqlarni ajratib ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir.
O‘quvchi o‘z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hech qachon to‘liq bo‘lmaydi.
Malakani muvaffaqiyatli shakllantirishning uchinchi sharti o‘zini o‘zi nazorat qilishdir. Nazorat ish yakunida hamda ish jarayonida amalga oshiriladi. Nazorat malakani shakllantirish jarayonidayoq faoliyatning qanday bo‘layotganligini, unda qanday nuqsonlar borligini va qanday ijobiy vaziyatlar mavjudligini anglash imkonini beradi.
Nazoratning yo‘qligi ko‘pincha xato va nuqsonlarning mashqlar jarayonida ortib borishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida yetilmagan harakat va usullarning shakllanishiga sabab bo‘ladi.
1.4. Mehnat ta’lim o‘qituvchilarni tayyorlash
Mehnat ta’lim o‘qituvchilarni tayyorlash pedagogika kollejlari va pedagogika institutlarida amalga oshiriladi. Mehnat ta’lim o‘qituvchilarni tayyorlash o‘quv rejasida umumiy ta’lim fanlari va maxsus fanlar siklini o‘qitish nazarda tutilgan. Maxsus fanlarni umumtexnik va pedagogika fanlariga ajratish mumkin. Mehnat ta’lim o‘qituvchisi tayyorlashda mehnat ta’lim metodikasi ixtisoslashtiruvchi fan hisoblanadi. Bu fan boshqa fanlarni takrorlama yoki ular bilan yaqin bog‘lanishda bo‘ladi.
Bo‘lajak o‘qituvchi „Mehnat ta’lim metodikasini o‘rganar ekan umumiy ta’lim maktabdagi mehnat ta’limining vazifalarini shu pridmet bo‘yicha o‘quv prossesining tashkiliy prinsiplarini va uning mazmunini anglab olishi, maktab ustaxonalarida ta’lim-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli olib borishda yordam beradigan metodik vositalar tizimini egallash kerak.
„Mehnat ta’limi metodikasi“’ kursining alohida roli shuki, o‘quvchilarni mehnatga tayyorlash jarayonida ularda mehnatga havas, hurmat, to‘g‘ri munosabat tarkib toptirish kerak.
Bo‘lajak o‘qituvchiga ana shu sharoitlardan qanday qilib to‘la foydalanishni ko‘rsatish kursining vazifalaridan biridir.
1.5. Mehnat ta’limi metodikasi pedagogikaning tarmogi
Mehnat ta’limi metodikasi fanining tarmog‘i sifatida o‘z obyektlari, vazifalari va tadqiqot metodlariga ega. Mehnat ta’limi jarayoni shu jarayonning hamma jihatlarini, o‘quv materialining mazmuni, o‘qitisn natijalari va boshqalar o‘rganish obyekti hisoblanadi. Bu jarayonining hamma tomonini o‘rganish o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.
Pedagogika fanining tarmog‘i sifatidagi mehnat ta’limi metodikasi oldiga quyidagi asosiy vazifalarini qo‘ygan:
1. Mehnat ta’limi vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish. Mehnat ta’limi vazifalari fan va texnikaning rivojlanishi, hozirgi zamon ishlab chiqarish yoshlarni mehnatga tayyorlash bilan bog‘liq. Mehnat ta’limi jarayoni o‘quvchilarda mehnatga muhabbat, kishilarga hurmat hissini shaklantirish kerak.
2. O‘quv materialini mazmunini asoslash. Ayrim narsalarni yaxlit holatdan yakka tushuntirishga olish ham yaxshi natija beradi. O‘quv materialini tizimli mavzuga solib undan unumli foydalanish kerak.
3. Ta’lim jarayonini tashkil etishning prinsiplarini, usullarini ishlab chiqish va unga rioya qilish kerak. Maktab amaliyotida o‘quvchilar ishini tashkil etishning 3 ta asosiy frontal, brigada va individual formalari o‘zining ijobiyligini ko‘rsatdi;
4. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va metodikasini ishlash davlat ta’lim tizimiga ko‘ra 9-sinfdan keyin kasb tanlash erkinligi, shu bilan birgalikda majburiy ta’lim joriy qilingan:
a) kuzatish – ilmiy bilish metodi;
b) eksperemental – tajribada sinab ko‘rish metodi;
d) ilg‘or pedagogik tajribalarni o‘rganish va umumlashtirish metodi;
e) Nazariy tadqiqotlar – o‘quv jarayonni tashkil etish metodikasi, yosh fiziologiyasi, gigiyena va pediatriya ma’lumotlariga tayanadi.
Bu fanlarning ma’lumotlaridan foydalanib ish rejimi, mashqlarning xarakterli masalalari hal qilinadi, asboblar va jihozlarga doir normativlar ishlab chiqiladi.
Savollar
1. Mehnat ta’limining maqsadi qaysilar?
2. Mehnat ta’limining qanday vazifalari mavjud?
3. Mehnatga qanday munosabatda bo‘lish kerak?
4. Mehnatga doir texnik bilimlar bilan qurollantirish qanday amalga oshiriladi?
Topshiriqlar
1. Qo‘l mehnati darslarida o‘quvchilarning qaysi psixologik xususiyatlari shakllantirilishini amalda ko‘rsatib bering.
2. Mehnat ta’limi jarayonining o‘sish ta’siriga misollar keltiring.
1.6. Mehnat metodikasi fanining boshqa fanlar bilan bog‘lanishi
Mehnat metodikasi fani pedagogika, psixologiya, tabiat, o‘lkamiz tarixi, o‘quv ustaxonasida amaliy mashg‘ulot metodikasi, ona tili, tasviriy san‘at, o‘qish, iqtisod bilan bog‘liq.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son yig‘indi, ayirma, mavzularini mehnat darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar bir necha gul yaproqlarini sanab chiqib qirqadilar. Gullarni qirqishda sanoq asosida doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar mehnat darsida mustahkamlanadi.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular mehnat darslarida ham qo‘llash mumkin. Masalan:
Sifat mavzusi mehnat darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi. Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi: Qizil, qip-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq.
O‘qish darslarida masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi. O‘rganilganlar asosida mehnat darsida aplekatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ ertaqlari asosida aplekatsiya yasaladi. Aplekatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Tabiyatshunoslik fani bilan bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar,
