voz kechib, mahalliy oromgohlarga intilsalar. Bu yerlarda ham eng yuqori talablardagidek xizmat ko‘rsatadigan salomatlik va madaniyat maskanlari qurilsa, degan umiddamiz.
Qayerga duch kelishimizni hech kim bilmasdi, qirga tirmashib chiqdik. Shundan keyin Bovurchi cho‘qqisi bag‘ridagi Oshxona degan ziyoratgoh ko‘rindi. Bu yer menga tanish, bir necha marta bo‘lganman. Yengil tin olib, hordiq chiqarishga o‘tirdik.
Quyosh har kuni shu cho‘qqi orqasidan chiqib, Toshqo‘rg‘onga salom berardi. Bugun unga qo‘l yetgudek joydaman. Qorning epkini sezilib turibdi, undan boshlangan buloq yonginamdan jildirab oqayapti. Uzoqda, kunbotish tarafda ona qishlog‘im harir parda ortidan ko‘rinmoqda. Kindik qoni tomgan, bosh ilk marta yerga tekkan joy haqida farzandlar qalbida iliq xotiralar yashaydi.
Men Toshqo‘rg‘onning bir oylab uzluksiz to‘y bo‘lgan shodon damlariga guvohman, yigirma ikki yoshimgacha yaxshi-yomon kunlarim uning quchog‘ida o‘tdi. Qadimiy qabristonda otamning mubo rak xoki uning tuprog‘iga qo‘shilib yotibdi. Bugun odamlarni sig‘dira olmagan ko‘chalar, maydonlar huvillaydi, uylarning o‘rnida ola ko‘zli chaqirtikanaklar o‘sgan. Kulbalarning qoldiqlari mozorni eslatadi.
Baland cho‘qqidan mavhumlik sari tikilib turarkanman, miskin tuyg‘ular qalbimni ezdi, faqat Ollohning irodasi bilan bu go‘shalar qayta obod bo‘lishi mumkinligini eslab, taskin oldim.
Toshqo‘rg‘onni viloyatda yaxshi bilishadi, o‘ziga xos shiringina ta’rifi – tarixi bor. «Bosmachi»lar unga qo‘l tegizmaganlar, chunki himmatli boylari – G‘ofir oqsoqol, Mamasharif o‘z xazinasidan ularni rozi qilib turgan. Madrasada tahsil olgan Eson domullo, mullo Abdurahmonlar haqida «Buxoroning yarim ilmini olib ketdi» deb gapirishar, ilm ahli o‘rtasida yechilmagan masala bo‘lsa, «toshqo‘rg‘onlik Kasal domullodan so‘ra» degan iboralar yurar ekan.
Keksa o‘qituvchi Jabbor Muhammadiyevning hikoya qilishicha, qishloqqa kelgan ilmiy xodim unga 1895-yilda chiqqan kitobni ko‘rsatgan. Unda sayyoh xotiralari keltirilgan. Jumladan, u Toshqo‘rg‘onda duch kelgan kishidan nari-beri o‘zbekchalab «G‘or qayerda?» deb so‘ragan. U odam ruscha javob qaytargan. (Ajab, mahalliy odamlardan rus tilini bilgan kim?)
Urush yillari chekka qishloq dorulomonlikda yashagan, uning «tuprog‘i ham don bo‘lib ketibdi» degan gap tarqalgan. Urushdan keyin ko‘p o‘tmay suv elektrstantsiyasi qurilib ishga tushirilgan, bu paytda viloyat markazida ham doimiy elektr manbayi bo‘lmagan. Dalalarida turli ekinlar, ayniqsa, kartoshkadan mo‘l hosil olingan. Kartoshka mislsiz ko‘p bo‘lar, tashib olishga Termizdagi harbiy gornizondan mashinalar (har safar o‘ttiztagacha) kelarkan. Odamlarning g‘ayrati shunday kuchli bo‘lganki, oddiy ish qurollari – bel va ketmon bilan avtomobil yo‘li qurgan (qariyb 70 kilometr). To‘rt metrdan kam bo‘lmagan kenglikda, o‘n metrlab qiyalikdagi cho‘ng tog‘ zaminini qirqib tushirish oson emasligini tasavvur qiling.
Yana ko‘plab maqtovlarga loyiq qishloq endilikda o‘rnida yo‘q. Bor bo‘lish ham, yo‘q bo‘lish ham qiyin emas ekan. Tanish so‘qmoqlardan zildek xotiralarni yuklab, qorong‘u tushganda qishloqqa qaytdik.
Hamrohlar bilan yo‘lda uchrashish imkoni bo‘lmadi. Uyda xuddi adam sahrosidan qaytgandek ko‘rishdik. Ma’lum bo‘lishicha, Nazar Qal’adaryo o‘zani bo‘ylab yo‘l boshlabdi, unga Yodgorning (u biz bilan edi) o‘rgatishlari yoqmay, o‘zicha yo‘l tutibdi.
Hammasi soz, gashtli davom etarkan. G‘ordan eson-omon chiqishdi, qiyin davr o‘tdi, bu yog‘i tez ketadi. Odamlarda g‘olibona kayfiyat, hayvonlarda… Manavi ayg‘ir anavi baytalga xushtor bo‘lsa kerak, hayvoniy ishq bilan sevadi chog‘i – tezagini iskab chunonam nash’a qiladiki, to‘xtab qolsa, o‘lsa – yurmaydi. Toychoqning otasi ham o‘zimikan? Birdan… oyog‘i daraxt tomiriga kirib qolgan ot gursillab daryoga quladi. Qo‘liga arqon ilashib qolgan odam ham siyrilmadan suvga tushib ketdi. Bor bo‘yi shalabbo bo‘ldi. Ko‘tarib qirg‘oqqa chiqarishdi. «Tani-joni sog‘» ekan. Hushi o‘ziga kelgach, ko‘zlariga yosh quyildi. Daryoda «jang» davom etardi, hamma suv ichida, yuk xaltalar qalqib yuribdi.
Qora to‘nli kishi qo‘lini beixtiyor salanglatib oqib borayapti, hoynahoy u behush yoki… bo‘lsa kerak. Qirg‘oqdagi odam yoshli ko‘zlari bilan uni aniq ko‘rdi va bor ovozi bilan «ketdi, ho-ketdi» deb baqirdi. Tog‘lar jarangladi, ota-onasi, bolalari bir zumda nigohidan o‘tdi-da, baralla o‘kirib yig‘lab yubordi. U uzoq diyda giryon qildi, «ketgan»ni ham tutib olishdi. U, aslida, oddiy yuk xaltasi bo‘lib, yirtilgan joyidan choponning yengi chiqib qolgan ekan… Bu kurash hammani charchatdi, toliqib manzilga qaytishdi.
Ertasiga charchoqlarni chiqarish, tabiat qo‘ynida dam olish uchun Ko‘hnaqishloq oromgohiga bordik. Ota-bobolarimiz pokiza, go‘zal joylarni ziyoratgohlarga aylantirganlar. Bu yer ham shunaqa. Uzoqdan qaraganda sutdek tuyuladigan Oqsuv bir kechada otilib chiqadi va bir kechada quriydi. Bu mo‘jizani hech kim «tutib olgani» yo‘q. Boshqa bir buloq bo‘yida Tursunxo‘ja eshonning qabri bor. O‘zlari Qarshi taraflardan bo‘lgan ul zot shu atrofdagilarning piri ekanlar. Surxondaryo tomonlik bir shayx bilan tortishib, olov yoqilgan lahmda namoz o‘qiydilar, joynamozning bir cheti sarg‘ayadi, xolos. Nafasi o‘tkir, ilmi zo‘r kishi bo‘lganliklarini naql qilishadi. «Xudodan qo‘rqaman, bo‘lmasa, daryoni teskari oqizardim», derkanlar…
Avgustning o‘rtalarida gilos, o‘rik endi pishibdi.
9 avgust ertalab usta Meyliqul Salohiddinov (u «Rulni ushlab qaridim», deydi) tog‘ yo‘llaridan avaylab, tekislikka tushirib qo‘ydi.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
