MTSdan bir yo‘la uch oylik maoshini, uch oylik mukofotini ham qo‘shib, naq bir xurjun pul olgan ekan, hammamizga boshdan-oyoq sarpo olib berdi, kiyimboshining eng chiroylisi Sultonga tegdi: yurganda g‘archg‘urch ovoz chiqaradigan xirom etikcha, ko‘k trinkadan it yoqa qilib tikilgan ko‘ylak pochasi keng shim, chamanda gul do‘ppi… Xoh ko‘ring, xoh ko‘rmang xuddi go‘shangaga kirib ketayotgan kuyov bolaning o‘zginasi bo‘lib qoldi.
– Bo‘yginangdan o‘rgilay! – deb qo‘ydi opamning o‘zi ham suyunib.
Zulayho bo‘lsa… o‘zi qiz bolalarning hammasi ham shunaqa bo‘ladimi yoki bu sal boshqacharoq chiqdimi, tovba qildim-ey, opam ikkovimizni naq bir soat qiynasaya! Bo‘z ko‘ylak kiymas emishlar, yo gulli batis, yoki rohatibadan oldirarmishlar, obbo! Idish-tovoq yuvishni bilmay uzzukun yig‘lab o‘tiradi-yu, nozi firoqlarini qarang! Oxiri u ham aytganini oldirdi. Bodom gulli ko‘k farang ko‘ylak amirkon maxsi-kalish, zar do‘ppi…
– Mana endi Mahmudxon bilan qo‘l ushlashib xohladimga borsalaring ham bo‘laveradi! – deb jig‘iga tegdi Sulton. Ammo Zulayho ham bo‘sh kelmay: «O‘zingchi, o‘zing, o‘zing ham Saddiniso bilan xohladimga borarsan» dedi boshlarini g‘alati silkitib.
Bozordan chiqayotganimizda:
– Opa, o‘zingizga hech narsa olmadingiz-ku? – deb so‘radim.
– Sizlarning kiyganlaring meni kiyganim, – deb qo‘ydi opam. Darvoza oldida har xil pishirilgan taomlar qatori no‘xatsho‘rak ham sotishayotgan ekan, mana shu yerdan Omonni olib o‘tishning hech iloji bo‘lmadi. Bir tovoq nisholda olib choyxonada bug‘doy non bilan mazza qilib yeb, issiq-issiq choy ichib sal isinib ham olmoqchi edik. Omon nisholda yesam qornim og‘riydi deb yerga o‘tirib oldi, yesak yeya qolaylik deya no‘xatsho‘rak solingan tog‘ora atrofiga davra qurdik. O‘zi tortib yegan narsangga qorin to‘ymas ekan, sotuvchi ayol jag‘i-jag‘iga tegmay javrab, aylanay-aylanay deb tortib beryapti, biz tushirib turibmiz, tortib beryapti… bir mahal bunday qarasak bir tog‘ora no‘xatsho‘rakni pok-pokiza tushirib qo‘yibmiz.
– Puli qancha bo‘ladi? – o‘rnidan turib so‘radi opam.
– Ot bilan tuya bo‘larmidi, aylanay, – dedi sotuvchi xotin sal mujmalroq qilib.
– Qancha deyapman? – negadir jerkib so‘radi opam.
– Uch yuz so‘m bera qoling, aylanay.
Opam gilam xurjunning ko‘zidan uchta yuz so‘mlik chiqarib berdi. Endi bitmagan yana bitta ishimiz qoldi! – otamga jo‘natish uchun hammamiz rasmga tushmoqchimiz.
Rasmxona yog‘och bozorining orqasida ekan, so‘roqlay-so‘roqlay arang topdik borsak bizga o‘xshab rasmini otasiga jo‘natish uchun kelganlar navbat kutayotgan ekan. Navbatimiz yetgach, bir ko‘ziga qora lenta taqib olgan sochi jingalak odam bizni ichkariga, g‘alati narsalarning hidi kelib turgan pastakkina uyga taklif qildi. O‘rtaga opam, ikki yoniga Sulton ikkovimiz turdik ukalarim yerga o‘tirishdi, rasm oladigan apparati juda qo‘rqinchli ekan: yerga tiralgan uchta yog‘och oyog‘i teppasiga patefonning qutisiga o‘xshash yashikcha o‘rnatilgan, qutichaning yonboshida non yopadigan yengchaga o‘xshash bir narsa xunuk osilib turibdi. Qutichaning old tomonida kattaligi piyolacha keladigan ko‘zi ham bor ekan. Bir ko‘zli suratchi boshiga qora choyshab yopib apparatning vahimali ko‘zini bizga to‘g‘rilayotgan edi, halidan buyon dag‘-dag‘ qaltirab o‘tirgan Omon:
– Otajon, – deb sakrab o‘rnidan turdi-da, o‘zini ko‘chaga urdi. Ketidan miltiqning o‘qidek otilib Usmon ham chiqib ketdi… ana xolos, bu yog‘i endi necha puldan tushdi! Koshki bu Omon deganlarga yetib bo‘lsa, bir qochishga tushsa bormi, hurkak kiyikning o‘zginasi deysiz – tog‘dan-toqqa sakraydi u. Ikkovlarini ushlab kelguncha Sulton bilan men qora terga botib ketdik lekin, bari bir suratga tushirib bo‘lmadi, ularni, ikkovi ham dodlab, tepinib, hamma yog‘imizni tishlab uzib olishdi…
Suratga o‘zimiz tushib, MTSga jo‘nadik. Direktor opam tengi bir ayol ekan, Usmon bilan Omonning hiqqilab turganini ko‘rib:
– Karomatxon, nega bularni xafa qilib qo‘ydingiz? – deb so‘radi. Opam bo‘lgan voqeani aytib bergan edi, direktor opa xandon otib kuldi, yoshligimda men bir shunaqa bo‘luvdim, tog‘dan-toqqa qochuvdim deb ichkaridan bir hovuch dandon qand olib chiqdi-da, hammamizga ulashib berdi.
Opam minayotgan traktorning allaqaysi joyi buzilib qolgan ekan, ertaga, uzog‘i bilan indinga ertalab o‘zgartirib jo‘nataman, dedi direktor opa.
Shu gapdan keyin dala yo‘li bilan uyga jo‘nab ketdik. Xiyol o‘tmay, haligi suratxona oldidagi dilsiyohlikni unutib, tezroq qishloqqa yetib borib, o‘rtoqlarmizga yangi kiyim-boshlarimizni ko‘z-ko‘zlash ishtiyoqida yonib bir-birimizni ortda qoldirib keta boshladik ayniqsa, Sulton o‘zida yo‘q shod edi, o‘zicha Bog‘ aro qo‘ysam qadam, gulg‘uncha qolmay xandadir» deb ashula aytib boryapti, sog‘iga piston qadalgan etikchasini ko‘z-ko‘zlab chopqillab oldinga o‘tib ketgan Omon:
– Opa, bitta she’r o‘qib beraymi? – deb so‘radi.
– O‘zing to‘qiganmisan?
– O‘zim to‘qiganman.
– Qani, qani eshitaylik-chi.
Omon ikki qo‘lini biqiniga tirab, boshini bir tomonga xiyol qiyshaytirgancha ko‘zlarini chaqnatib:
Pista sotar baqqolman,
O‘zim echki soqolman,
Nasiyaga mol bersam,
Tong otguncha o‘larman.
– deya she’r o‘qiy boshladi. Opam yurishdan to‘xtab, xuddi qo‘rqib ketgandek ko‘zlarini katta-katta ochib:
– Voy o‘g‘lim, boqqol buvang eshitib qolsa nima qilamiz? – deb so‘radi.
– Nega bo‘lmasa qurutidan bermaydi?
– Qurutidan bermagani uchun masxaralab she’r o‘qidingmi?
– Qurutiga qurt tushsin,
Soqoliga bit tushsin,
Holsidan bermasa,
Omboriga o‘t tushsin
– deb Omon yana irg‘ishlay boshladi. Opam Omonni ushlab bag‘riga bosmoqchi bo‘luvdi, ukam qiyqirib qochishga tushdi.
Boshqa ukalarim uni quvlab ketishdi.
SUMALAK, SUMALAK, JON SUMALAK!
Kechqurun To‘xta xolamning hovlisi xoh ko‘ring, xoh ko‘rmang, xuddi sayilgohga aylanib ketdi. Hovlining qoq o‘rtasiga katta o‘choq kovlab, qirq quloqlik dosh qozonga sumalak solishgan, sumalak biqirlab qaynab turibdi. Biz mahallaning jamiki bolalari bo‘lsak hovlida goh u yoqqa, goh bu yoqqa yugurishib kun bo‘yi ovora bo‘lib tayyorlagan kurakchalarimizni bir-birimizga ko‘z-ko‘z qilishib, ur-to‘polon qilib yuribmiz.
– Hoy, qoqvoshlar, birpas ko‘chaga chiqsanglar-chi! – deb katta kaltakni olib quvlab qoladi To‘xta xolam.
– Sumalak, sumalak, jon sumalak! – deb sakray boshlaydi Akrom bilag‘on.
– Qorni ochga non sumalak – jo‘r bo‘ladi Mahmudxon.
– Joni yo‘qqa jon sumalak! – deydi yana bittasi irg‘ishlab.
