і генерала Сен-Сіра. Мой бацька быў удзельнікам тых жудасных падзей, і ўсё астатняе жыццё ганарыўся гэтым, нават нягледзячы на тое, што ў самую страшную гадзіну замест таго, каб быць побач з той, якую любіў усім сваім няпростым сэрцам, ён быў заняты тым, што адлюстроўваў нашэсце напалеонаўскай арміі агнём і штыком.
Мая маці так і не пакінула бацьку спадчынніка мужчынскага полу. І таму, у сляпой надзеі здабыць годнага спадчынніка ў адным з мужоў сваіх дачок, бацька вырашыў аддаць мяне замуж за чалавека, старэйшага мяне на дваццаць гадоў і да таго ж двойчы аўдавелага, і маўшага трох сыноў, старэйшы з якіх быў маладзейшы за мяне ўсяго на пяць гадоў. Чалавек, за якога бацька прасватаў мяне, быў жорсткім і падступным на словы. Ён наўмысна не таіў ад мяне таго, што, узяўшы мяне ў жонкі, ён мае намер абыходзіцца са мной з той грубасцю, якая загубіла дзвюх першых яго жонак.
Мяне хацелі выдаць не проста за нялюбага, але і за бессардэчнага чалавека, і ніякія яго багацці не маглі згладзіць прыгатаванага мне жаху. Я сказала бацьку, што калі ён не зменіць свайго рашэння – я лягу непрабудным сном і прасплю ці ўсё сваё жыццё, ці да таго часу, пакуль ён не адмовіцца ад ідэі загадзя горкага шлюбу для мяне. Бацька ведаў, што мае справу з адной з роду Чарадзеяў, бо ён сам быў прадстаўніком гэтага няпростага роду, але ў гневе пракрычаў, што не адступіць ад сваёй першай волі. І я таксама не адступілася ад сваёй волі: легла ў свой ложак і трапіла ў непрабудны сон.
Мяне спрабавалі будзіць… Мне так здаецца… Але я сыйшла ў занадта глыбокую стадыю летаргічнага сну. Калі майго бацькі не стала праз год пасля майго сыходу ў царства сноў, мяне пахавалі ў магіле, выкапанай побач з яго, такім чынам аддаўшы маё нетлеючае цела зямлі. Пахаваць мяне напаўжывой загадаў чалавек, якому мяне прасваталі і якому ў выніку дастаўся маёнтак майго бацькі. Маё цела пераапранулі ў прыгожую белую сукенку нявесты – у тыя часы належыла хаваць нявінніц у такім уборы, – і з пышнымі ўшанаваннямі аддалі шматку зямлі, пазначыўшы яго прыгожым кованым крыжом і агароджай, якія, у рэшце рэшт, пазелянелі ад часу і пакрыліся шызым сфагнумам.
Маё непамерлае цела і прах бацькі часта наведвалі сёстры, выдадзеныя замуж задаўга да пачатку майго сну. Толькі самая старэйшая з чатырох сясцёр змагла па-сапраўднаму пакахаць свайго мужа. Другая сястра знайшла шчасце ў другім замужжы, якое адбылося пасля таго, як яе першы муж памёр ад старасці праз два гады іх шлюбу. Яшчэ дзве сястры назаўжды засталіся няшчаснымі ў сваіх шлюбах: адна знайшла аддушыну ў палюбоўніку, а другая хутка зачахла. Нашчадкі былі толькі ў двух, самых старэйшых сясцёр, але і іх працяг скончыўся да канца дваццатага стагоддзя. У апошні раз маё пахаванне наведвалі ў тысяча дзевяцьсот семдзесят сёмым годзе – прыходзіў апошні нашчадак старэйшай сястры, які пакінуў пасля сябе значны след у гісторыі гэтых земляў і нашага народа, але не пакінуў пасля сябе спадчыннікаў нашай крыві. Магіла бацькі не захавала апазнавальных знакаў: многія магілы былі разбураны падчас бамбёжкі тысяча дзевяцьсот сорак другога года, і хоць мой крыж у той год крыху пакасіўся,
