диэххэ сөп.
Тулагы Киллэмҥэ баар Суптуҥа аҕатын ууһун олохторуттан өссө биир дьикти ойуулаах үрүҥ көмүс биһилэх көстүбүтэ. Бу биһилэх ис диаметра кыра – 18,5 мм курдук. Онон сылыктаатахха, дьахтар тарбаҕар аналлаах, эр киһиэхэ ылгын чыҥыйыгар эрэ сөп түбэһииһи. Биһилэххэ үс ойуу оҥо хаһыллыбыт. Уҥа диэкиттэн бастакы ойуу руна буолара саарбаҕа суох. А.И. Кривошапкин-Айыҥа [14] үлэтигэр бу рунаны «үүн», нууччалыыта «расти» диэн ааҕан турар. Оннуга да сөп курдук, тоҕо диэтэххэ, саҥа үүнэн эрэр ыйга майгынныыр. Хаҥас диэки ойуу, Интэриниэт ситимигэр баар Б. Ринчен үлэтиттэн көрдөххө, былыргы монгуоллар тамгаларыгар баар ойууга майгынныыр уонна тоҕо эрэ сахалар миинэр миҥэлэрэ Дьөһөгөй оҕотун (сылгы) төбөтүн мөссүөнүн санатар. Ортоку ойууга майгынныыры кыайан булбатым, баҕар «» майгынныыр рунаны эбэтэр тамганы сытыары хаспыттара буолуо дуо? Интэриниэккэ хакаастар итинник рунаны «соулу» диэн ааттаах күн күүһүн бэлиэтиир ис хоһоонноох руна диэн суруйбуттар. Кэлин бу руна латыынныы «S» буукубаҕа кубулуйбут. Мантан көстөрүнэн, былыргы сахалар биһилэх-тамгаларыгар ис хоһоонун өссө дириҥэтэн уонна чопчу биэрээри, кистэлэҥ күүстээх руна сурук бэлиэлэрин сэргэ былыргыттан илдьэ кэлбит тамга ойуулары дьүөрэлээн тутталлар эбит диэн түмүккэ кэллим уонна бу үс ойууну холбуур бүтэһиктээх тойоннооһунтан тардынным. Кэлин атын сиртэн бу биһилэххэ майгынныыр ойуулаах биһилэхтэр көһүннэхтэринэ, олору үөрэтэн, кэнэҕэски көлүөнэ чинчийээччилэр былыргы өбүгэлэрбит тамгаларын ойуута-бичигэ туох суолталааҕын арыйыахтара диэн эрэнэбин.
Чинчийиибит сүрүн соруга – Биттики алааска В.Г. Короленко «Омоллон» диэн кэпсээнигэр суруйбут уонна Д.И. Дьячковскай-Сэһэн Боло «Үөр ампаара» диэн үһүйээнигэр ахтыбыт хаһаактара 1634 cыллаахха туппут остуруок-ампаардара ханан турбутун быһаарыы. Ол сорукпутун толордубут диэн санааҕа кэллибит. Биттикигэ Аарахтан киирэр кыбычыыҥҥа, суол кытыытыгар, били, руна суруктаах биһилэх булбут өтөхпүт оннун өссө төгүл сыныйан көрдүбүт. Бу сырыыга өтөх омоонун кырсын хаһан көрдөххө, сир аайы уот сиэн кытардыбыт буора, күл уонна чох балайда көстөллөр. Олор бу миэстэ умайбыт тутуу онно буоларын ырылыччы туоһулууллар.
Өр сыллаах көрдөөһүн кэмниэ кэнэҕэс дьоһуннаах булумньуну тосхойдо. Нуучча чулуу классик суруйааччыта В.Г. Короленко Биттики остуруок-ампаарын уруһуйа Саха судаарыстыбаннай художественнай музейын научнай үлэһитэ Зинаида Ивановна Филиппова көмөтүнэн көһүннэ. Остуруок-ампаары В.Г. Короленко соҕуруу өттүттэн уруһуйдаабыт. От иһин аана соҕуруу-илиҥҥи хайысха буолан көстөр. Миинэн кэлбит атын, бука, сарсыарда кэлэн күлүккэ, арҕаа диэки эркиҥҥэ, баайдаҕа. Остуруок-ампаар соҕуруу эркинэ күлүктэммитинэн тойонноотоххо, уруһуйун киэһэлик 6—7 саҕана бүтэрбит буолуохтаах. Ол курдук, бу уруһуйу В.Г. Короленко атын күлүккэ баайарын да умнан, күнү быһа уруһуйдаабыт курдук буолан тахсар.
Дьэ, маҥнайгы сылбытыгар ыыппыт чинчийиибит түмүктэрэ
