hom net só ver laat militariseer.
Later-aan, nadat die militêre almal gedokumenteer is, moes Joey die baie belangrike persone van die De Beers-maatskappy afneem. Weer snorre en snorretjies en moestassies en moestasse. Daarna is hy aangesê om die dames van die vrouebewegings te fotografeer. Dit was vir Joey interessanter, want hulle was darem nie so eenvormig aangetrek nie en hulle was meer subtiel gesnor. Toe die sportmanne, en so voort.
Maar smiddae moes Joey die “effek van beleg en burgerlike weerstand” verewig. Dis in die middae dat die kunstenaar in Joey gebot, geblom en begin vrugte dra het.
Hy’t so hard gewerk as wat die beskikbare lig en die energie van sy aptekersvriend toelaat. Met die nuwe bron van fotografiese materiaal uit sowel die leër se magasyn as De Beers se stoor, het dinge goed gegaan. Joey het vriende gemaak met ’n ene Mr Owen wat soms as deeltydse fotograaf by De Beers werk. Dié man was gelukkig meestal beskonke en nie ’n goeie toesighouer oor fotografiese materiaal nie. Dit was Mr Owen wat Joey-hulle tydens een van sy skaars deurbrake na soberheid aan die jongste tegnieke en materiale voorgestel het. Joey het besef dat sy mahoniekassie met die blink ogie erg verouderd is, en daar was ’n kamera by De Beers wat ’n perd se stert tot ewige stilstand kon ruk, om nie eens van die kop te praat nie. Joey het, vir alle praktiese doeleindes, vrye gebruik van De Beers se materiaal gehad, veral omdat hy en sy aptekersvriend op die “gebruik een, vat twee” -stelsel gewerk het. Soos werknemers nou maar maak om die voorradeboek te omseil.
Joey het elke middag benut, maar veral Sondae – wanneer die Boere-kanonne die Sabbatsbevel stip nagekom en ná ses dae se gedonder die sewende dag hulle bekke gehou en in stilte gerus het. Dan het hoor en sien vergaan soos al die Kimberliete aan hulle reparasies en skuilings timmer en werskaf. Eintlik het die mense van die dorp ses dae gekoes en die sewende gewerk. Maar ook gedurende die week was Joey en sy kamera orals. Selfs toe die Boere se groot Long Tom met sy geweldige ontploffings en skreeuende skerwe op die dorp begin skiet en sy noodlot hou vir hou oor ’n wyer gebied saai, het Joey gewerk. En deur die genade was Mr Owen die hele week dronk toe die groot De Beers-vervaardigde kanon sy eerste skote begin terugskiet. Joey was daar, met kamera.
Daar het in dié dae ’n idee in Joey Drew se kop kom vassteek: hy was die boekhouer, die bewaarder van beelde, die verewiger van mense en hulle dinge, en van hulle dade, en van die gevolge van daardie dade. Wat ’n manier was om van die myn af weg te kom en ’n ander lewe te maak, het gegroei tot ’n obsessie. ’n Lastige, neulende vraag het in Joey ontstaan en dit was die belangrikste vraag wat ooit by hom sou opkom.
“Hoekom?” het hy begin vra wanneer hy sien hoe die dorpsmense bomverskrik maar honger-gedrewe voor die “Food Supply Department” toustaan vir ’n porsie meel of perd – met hulle angsbeswete permitte styf in die hand. En dit terwyl die beuel enige oomblik kan gil “G!” en die lot na jou toe aangesuis kan kom. Of wanneer hy hulle in ’n ander tou sien staan met alles wat hol is in die hande, om die sop te ontvang wat meneer Rhodes se mense met soveel liefde en so gratis uitdeel as jy die regte permit het.
“Hoekom,” het Joey gevra, “lyk party nog so half uitgevreet en ander brand van die maerte?”
Hy het die antwoord raakgeloop en met daardie ontmoeting het sy obsessie ’n roeping geword. Nadat die antwoord op daardie vraag by hom gedaag het, het hy skielik besef dat hy meer is as net ’n skeel wurm met die rits bakbeentjies van ’n oorkruiper. Want dit was waarin die glimlag in Magrieta van Wyk se goddelike oë hom verander het. Hy was meer as net Joey Drew, die man wat altyd “Somerset, Engeland” moes bysê om na iets te voel; hy was ’n man op ’n hoëre sending – ’n man wat bestem is vir iets meer as om net die gemors te oorleef. Hy was nie die hande of die voete van die gemeenskap nie, hy was hulle geheue, en hulle het maar één geheue gehad – Joey Drew. En sy soort geheue was wáár, want dit sou uiteindelik wys hoe dinge régtig was. En al die verdraaide vertel waarmee mense hulleself ná die gebeure gaan probeer mooilieg, reglieg en onskuldig lieg, sal gekorrigeer word deur die waarheid van sy prente. Want Joey het geglo dat, anders as hyself en almal wat hy geken het, sy kamera nie lieg nie. Om te keer dat die ding nie selektief begin onthou soos mense nie, het Joey net harder gewerk. Hy het begin agterkom: dit was nie die grootste mensgemaakte gat in die wêreld in die agterplaas van die dorp wat afgeneem moes word nie, maar die ander kant van die spoor en die honger van dié wat altyd minder het as ander – tot in ’n beleg.
Om sy nuutgevonde eiewaarde te vier en te bevestig, het Joey diep in die baadjie met die lang lyfpante en kort moue se voering gedelf en vir hom ’n pak klere by die snyer laat maak. Hy het die Duitsvervaardigde skeermes gevat wat in die kis was wat hy saam met die kamera gekry het, dit op die strop wat ook in die kis was, geslyp, lekker dik skuim met die skeerkwas uit die kis opgeklits in die skeerbeker wat ook maar oorspronklik in die kis was, en sy baard afgeskeer. Maar die snor het hy, nadat hy sy moontlikhede ’n rukkie ondersoek het, belowend genoeg gevind om te hou. Die volgende dag het hy die blikkie welriekende stywewaks vir die draai van die punte van die snor gekoop. Toe is hy na die barbier toe om sy hare behoorlik te laat kap. Hy het só gewens Magrieta kon hom sien in sy blink nuwe skoene en in sy sokkies wat nog nie eens één keer gestop is nie. O ienatjie moes hom sien! Fienatjie Minter! Sy sou soos ’n bly jong hondjie met haar hele lyfie jubel vir haar vriend, en “Joey, Joey!” sê, en haar oë sou nog méér wonder in hulle hê.
Joey Drew het sy verlede en die oorsprong van sy besittings tot rus gebring. Jy moet eers vergeet voor jy ’n behoorlike geheue kan word, het hy gereken.
Van daardie dag af het hy hom altyd voorgestel as Mr Drew, fotograaf, en sy produkte het hy geteken “J.F. Drew, Esq.” En net wanneer hy direk gevra is, het hy mense in alle eerlikheid vertel dat daar vir sy besittings betaal is met bloedgeld wat verdien is deur ’n hardwerkende Johannesburgse mynwerker wat baie dubbelskofte vir soveel besittings moes werk. As mense dan dink hy is daardie mynwerker, was dit maar goed so. En oor De Beers se kamera wat in ’n ontploffing verpletter is toe dit toevallig in Joey se besit was, en vreemd genoeg dieselfde model is as die een wat Joey tans gebruik, het hy net verduidelik as hy direk gevra is. Daardie soort toeval moet maar aan die noodlot toegeskryf word, het hy dan gesê. En, soos almal weet, moet jy nie met hoekoms en waaroms by die noodlot aangesit kom nie – veral nie as hy deur ’n Boer-kanon uitgespoeg word en deur die lug aangesuis kom soos nou nie.
Dit was skaars ’n week nadat die “hoekom” by Joey aangekom het dat hy vir die eerste keer na die kostoue vir swart mense is.
Dit was ’n ander tou, in ’n ander dorp, ’n ander beleg, ’n ander wêreld. Die oë van die mense wat daar gewag het, was dof van ’n ander honger. Hulle het tale gepraat wat Joey nog nooit gehoor het nie. Hulle het klere gedra wat Joey baie gesien en nooit raakgesien het nie. Die ander foto’s wat hy geneem het, het na Joey toe teruggekom: van welgeklede, gladgestrykte, besnorde mans wat net bekommerd was oor hoe hulle poseer, oor die kam van hulle kuiwe, oor ’n verdwaalde kreukel in hulle klere, oor wat hulle beste kant vir die kamera is; van dames wat aanstaan gesetheid toe en hulle klere en ydelhede rangskik om presies só verewig te word. Hulle het almal vol, gladde wange gehad. G’n wonder die mense het gespot dat die enigste persoon wat gedurende die beleg aan gewig vermeerder en bietjie vervet het, meneer Rhodes was nie.
Joey het die ry permitte in die swart hande gesien en gaan vra of hy na een mag kyk. Die dogter wat hy genader het, het nie ’n woord van sy vreemde taal verstaan nie, maar het nie geprotesteer toe hy die dokument wat al slap-oor was van daaglikse hantering by haar vat nie. Van wat die krabbels op die stukkie papier beteken het, kon sy geen benul gehad het nie, maar Joey kon dadelik sien hoeveel anders haar permit as sy eie daar uitsien. Dit was ’n permit vir die helfte van wat hy kry, net vir mieliemeel, en vir drie mense. Hy het geweet dat dít is wat mense wat later van die beleg vertel, sal verkies om te vergeet. Hy sou dit vir hulle onthou, het hy hom voorgeneem, want terwyl hy langs die honger ry mense afkyk, het hy geweet dié mense sal vergeet word in die vertellings, as hulle nie al klaar, met of sonder skuldgevoel, bewustelik vergeet word nie.
Hy
