1908
Selfs nou spook armoede by Suid-Afrika. Die projekte wat van stapel gestuur is en die politieke speletjies wat gespeel is om arm wittes se guns te wen, het ’n groot rol gespeel om die rasseverhoudinge en ekonomiese landskap van die moderne land te vestig. Die wit armes van vandag word steeds in die hoeke van die samelewing bespeur. Mans met ou klere wat by treinvensters uitleun, rokend en starend. Tussen taxi’s wat musiek na verbygangers slinger. In die helder sonskyn. Agter vroue wat trots die sheriff-kenteken van die Zionist Christian Church vertoon. Coca-Cola-tekens. Shoprite. Die soet, snuffelgeur van braaiende vleis en warmgebakte lug. ‘Oom, kan ek jou kar was, Oom?’ Hy sit ’n pet op, gaan sit dan weer om na iets ver weg te staar. Geroeste motorwrakke in klein erfies. ’n Vuil woonwa. ’n Klein kaia. ’n Skraps gemeubileerde wit kamer. ’n Geborduurde lap met die woorde ‘God is Liefde’.
In die aande gloei die neon bo die straathoeke van die stad. In die skaduland onder die Hotel 224 hang hulle rond, of praat, of rook, of bid, of slaap in deuropeninge. By verkeerskruisings met ’n klein, verweerde teken, lelik geskryf. ’n Arm swart mens in soortgelyke omstandighede sal min, of vlugtige, simpatie ontlok. ’n Arm wit mens in Rome of Londen sal nie opgemerk word nie. Maar in Suid-Afrika veroorsaak dit ’n kort, skerp pyn in die bors. ’n Mengsel van ongerigte hartseer en gerigte jammerte sak soos ’n kombers oor die waarnemer. Vanwaar dié reaksie?
In sy outobiografie het Nelson Mandela oor dieselfde vraag nagedink:
Terwyl ek een dag in die stad loop, sien ek ’n wit vrou in ’n afvoersloot wat aan ’n paar visbene knaag. Sy is arm en skynbaar haweloos, maar jonk en nie onaantreklik nie. Ek het natuurlik geweet dat daar arm wit mense is, wittes wat net so arm is as Afrikane, maar jy het hulle selde gesien. Ek is gewoond daaraan om Afrikaan-bedelaars op straat te sien, en was ontsteld om ’n witte te sien. Hoewel ek gewoonlik niks aan Afrikaan-bedelaars gee nie, word ek oorval met ’n drang om aan die vrou geld te gee. Eers toe besef ek die streep wat apartheid my trek, want die daaglikse geswoeg van Afrikane word as vanselfsprekend aanvaar, terwyl my hart onmiddellik uitgaan na dié verslonste wit vrou. In Suid-Afrika was dit normaal om arm en swart te wees, maar arm en wit was ’n tragedie.8
Die verhaal van die armblankevraagstuk is die verhaal van die evolusie van armblankes tot ‘suiwer blankes’ tot ‘wit gemors’ en dit begin in 1885 met die totstandkoming van Johannesburg en die lang rye armes op pad na die stad en sy myne. Dit was nie ’n Afrikanerprobleem nie – aanvanklik het die koloniale Britse regering wat oor Suid-Afrika toesig gehou het, dit gehanteer. Die arm wittes het krotbuurte gevestig baie soos die oorwegend swart townships van vandag. Dit was in dié buurte waar die staat hulle gedefinieer en ontdek het, en studies deur verskeie ‘kundiges’ aangevra het om dié nuwe verskynsel te verklaar. Later is die armblankevraagstuk in die belang van rasse-superioriteit deur instrumente soos segregasie ontplooi. Die Afrikaner-nasionaliste9 het ernstig in die armblankes belang gestel en hulle gekoöpteer in die etniese verbeelding van die ‘nuwe’ Afrikanervolk. Ná die Tweede Wêreldoorlog het die staat daarin geslaag om die armblankevraagstuk op te los, al was dit tot reuse-nadeel van die ander rasse, en die arm wittes het uit sig verdwyn, weggesteek in enklaves van armoede waar hulle geleer is hoe om soos behoorlike blankes op te tree. Dit is eers onlangs, ná die demokratiese verkiesings van 1994, dat die arm wittes weer opduik. Maar die wêreld het aanbeweeg en die ‘armblanke’ het ‘wit gemors’ geword – bedelaars, diewe en swendelaars. Laeklas, ingeteel, gewelddadig en dronk. Nie liefdadigheid waardig nie en ’n vermorsing van enige welwillendheid aan hulle.
Hierdie is die armblankes se verhaal, maar ’n mens moet altyd in ag neem dat swart armoede in Suid-Afrika altyd ernstiger was en is. Enige poging om die situasie van die armblankes te verbeter, het swart Suid-Afrikaners noodwendig benadeel, en het op hul wreedaardige onderdrukking onder apartheid uitgeloop. ’n Fokus op die arm wittes negeer nie die ongeregtighede van ’n regime wat van sy koloniale oorsprong tot by die nasionalistiese era rassisties was nie. Inteendeel, dit is nie moontlik om die historiese onderdrukking van swart, Indiër- en bruin Suid-Afrikaners te verstaan sonder om die verhaal te hoor van hul arm wit eweknieë en die konstruksie van ’n wit samelewing waarin nie-wit armoede tipies geïgnoreer is nie. Tog was die armblankes en die armblankeprobleem deel van die materiaal wat gebruik is om Suid-Afrika te bou, net soveel as goud en bakstene, diamante en steenkool, en hul verhaal – daardie ongelooflike towerkunsie – verdien om vertel te word.
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «ЛитРес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
